Trong entry Kinh tế học (P18: Lựa chọn của người tiêu dùng) ta biết rằng người tiêu dùng luôn cố gắng tối đa hóa lợi ích mà họ nhận được. Họ làm điều này xét về mặt toán học là chọn điểm mà đường bàng quan tiếp xúc với đường ngân sách, nơi mà với ngân sách hữu hạn họ đạt được tổng lợi ích tối đa.
Trong trường hợp đối với việc lựa chọn mua một mặt hàng (ví dụ như bia) thì người tiêu dùng sẽ mua cho đến khi mà giá bằng với lợi ích cận biên (P=MU), hoặc nói theo cách dân dã là khi mà giá trị trao đổi của một đơn vị hàng hóa đó bằng với lợi ích nhận thêm được khi tiêu dùng một đơn vị hàng hóa đó.
Vấn đề là con người phát minh ra toán học nhưng hành xử trong đời thường lại rất ít khi dùng tới toán học. Có đầu tháng nào bạn ngồi nghiêm chỉnh trước bàn làm việc và tính toán loại hàng hóa, số lượng sẽ mua có tổng lợi ích như thế nào để mà tiêu trong một ngân sách cố định? có bao giờ bạn uống bia và cứ mỗi cốc bia gọi thêm bạn tính được lợi ích cận biên của cốc bia đó rồi so sánh với giá của cốc bia?
Chị em nào chẳng chất đống giầy dép, quần áo mà trong đó có những bộ chỉ mặc có một lần rồi cất vào tủ. Lợi ích từ một lần mặc có bù đắp nổi giá phải bỏ ra cũng như chi phí cho khoảng không gian mà nó đã chiếm trong tủ cũng như cảm giác hối lỗi mỗi khi nhìn thấy nó.
Vấn đề lớn nói chung của người tiêu dùng là nếu tính lợi ích trong ngắn hạn thì họ tính khá chính xác nhưng thường bỏ quên việc tính trong dài hạn khi bắt buộc phải tính.
Đơn cử như việc uống bia. Nếu như không có sức ép nào từ phía bên ngòai, bạn sẽ dừng ngay ở cốc bia mà bạn không còn cảm thấy ngon nữa. Nguyên nhân là lợi ích và chi phí mà cốc bia mang lại là lợi ích diễn ra trong khoảng thời gian ngắn.
Đối với những lợi ích diễn ra trong khoảng thời gian dài thì việc tính toán rất khó khăn.
Bạn mua xe máy rất đẹp, sau đó dán decal mầu lên để trống xước. Vô hình chung bạn đã không được hưởng lợi ích của màu xe nguyên bản do chỉ nghĩ tới chi phí của xước xe.
Bạn vay số tiền rất lớn để mua nhà và phải trả dần hàng tháng. Lúc nào bạn cũng phải sống trong suy nghĩ là mình còn đang nợ, tiêu pha tiết kiệm từng đồng. Tới tuổi sắp về hưu, bạn thở phào một cái vì đã trả hết nợ, từ nay bạn có thể sống trong thanh thản. Việc mua một cái nhà bé hơn, xấu hơn, xa hơn giúp cho bạn không nợ nần hoặc thời gian trả nợ nhanh là lựa chọn thông minh hơn.
Bạn cũng bỏ ra một số tiền lớn để mua ô tô. Bạn đạt được lợi ích là không lo thời tiết cũng như giải quyết được khâu sang. Cái giá bạn phải trả là thời gian chờ đợi do tắc đường, chi phí nuôi xe, khó khăn trong việc tìm chỗ đỗ,…Liệu bạn đã tính đủ lợi ích và Chi phí chưa khi mà lợi ích và chi phí mà cái xe mang lại kéo dài trong 10 năm.
Việc tính chi phí trong khoảng thời gian dài cũng không dễ dàng gì hơn. Ví dụ như bạn đứng trước hai sự lựa chọn là tối nay ngồi học bài hoặc đi chơi thì khả năng cao là bạn đi chơi vì chi phí cơ hội của việc đi học là có nhưng bạn sẽ trả dần trong tương lai.
Đôi khi với thời gian phải ra quyết định ngắn, chúng ta còn điên loạn hơn. Cứ mỗi lần xăng sắp tăng giá thì thể nào cũng có rất nhiều người lao tới các cây xăng để xếp hàng dài. Lợi ích mang lại là 100 đ x 5 lít xăng = 5 000 đồng; thiệt hại là chi phí cơ hội của thời gian, cảm giác khó chịu khi xếp hàng,..
Cái giá của sự khác biệt
Thế giới có 8 tỷ người và ai trong số đó cũng đều có nhu cầu được thể hiện mình. Nhu cầu thể hiện mình là duy nhất trong đám đông vượt xa so với nhu cầu vật chất vì vậy người ta có thể từ bỏ nhu cầu vật chất để có thể đạt được nhu cầu này.
Các nhà sản xuất hiểu được tâm lý này vì vậy thay vì bán cái áo với giá 100.000 đ thì họ bán với giá 10 triệu đồng. Người tiêu dùng mua món hàng đó là để khẳng định mình chứ không phải là vì sự tiện nghi của cái áo đó hơn. Mỗi khi mặc cái áo đó ra đường, anh ta cố gắng chìa cái logo ra ngoài để cho ai cũng có thể nhìn ngắm được, cứ mỗi lần tưởng tượng tới cảnh người khác trầm trồ thán phúc là anh ta thấy lâng lâng.
Đồng hồ để làm gì? để xem giờ. Nhưng tại sao có cái đồng hồ điện tử 1 đô la và có cái Rolex vài chục nghìn đô la mỹ. Nếu như vẫn cái đồng hồ điện tử đó mà do hãng Rolex sản xuất, trên đó có cái logo của Rolex thì nó cũng sẽ bán với giá gấp 1000 lần.
Nếu như Rolex, Guicci, Chanel, Hermes, Loui Vuitton sản xuất gấp 1000 lần so với số lượng họ đang sx hiện nay với chất lượng không đổi thì chắc chắn giá cũng sẽ giảm 100 lần. Nguyên nhân một phần từ lý do cung cầu, một phần từ việc người tiêu dùng cảm thấy nó không còn ý nghĩa tự khẳng định nữa khi mà nó bắt gặp nhan nhản ngoài đường.
Nếu như cái Galaxy Note II ghẻ của tôi là phiên bản giới hạn của Samsung có số lượng sản xuất ra thị trường là 100 cái thì chắc chắn giá của nó phải gấp chục lần hiện nay. Không phải do nsx không được hưởng lợi thế về quy mô mà bởi vì người tiêu dùng sẵn sàng trả với cái giá đó.
Đã bao giờ bạn tự hỏi tại sao xe Vespa rẻ nhất hiện nay không dưới 60 triệu? Có phải thực sự do kiểu dáng thời trang của Vespa. Nếu loại bỏ định kiến trong đầu thì bạn sẽ thấy nhiều xe của honda cũng thời trang không kém trong khi Honda vốn nổi tiếng về tính hiệu dụng.
Lý do thực sự là vì nó hiếm nên nó quý. Cách đây 1 năm bạn cưỡi một con LX125 vi vu ngoài đường thì hiếm lắm mới gặp một con LX125 khác; không đụng hàng nên bạn thấy sướng. Tuy nhiên hiện nay LX nhan nhản ngoài đường, các loại xe dòng sang khác của honda như PS, SH,..cũng rất nhiều. Giờ thực sự bạn chỉ đạt được lợi ích về thương hiệu đó là bạn đang cưỡi trên một cái xe đắt tiền hơn người khác (đắt tiền hơn nhiều nhưng lợi ích sử dụng cao hơn chẳng đáng là bao)