Một năm có bốn mùa xuân hạ thu đông. Cây mọc ra, lớn lên, già cỗi và chết đi thì cổ phiếu cũng tuân theo quy luật như vậy. Điểm khác biệt là doanh nghiệp tới kỳ suy thoái có thể tiếp một chu kỳ mới nhờ một thay đổi nào đó, thường liên quan tới sản phẩm, dịch vụ.
Vóng đời của doanh nghiệp gắn chặt với vòng đời sản phẩm/dịch vụ mà công ty đó kinh doanh. Một doanh nghiiệp muốn kiếm lợi nhuận thì phải bản sản phẩm/dịch vụ; mà sản phẩm đó không phải cứ tồn tại mãi mãi. Chúng ta thấy trên thị trường các sản phẩm mới liên tiếp sinh ra sau đó bão hòa rồi thoái trào để lại một sản phẩm khác thay thế.
Ví dụ như các trào lưu như trà tranh giã tay, bánh 10 xu, cà phê vỉa hè,….Bên cạnh đó vẫn có những sản phẩm tồn tại lâu dài mặc dù không có gì đột biến ví dụ như những quán cà phê truyền thống thông thường. Họ chỉ thay đổi trên thứ cốt lõi là cà phê + mặt bằng; đa dạng menu, tạo không gian học tập, trang trí bắt mắt,…
Chu kỳ kinh doanh của doanh nghiệp cũng rất gần với chu kỳ của nền kinh tế. Nền kinh tế là tập hợp của các doanh nghiệp và người dân bên cạnh sự tham gia của chính phủ. Thắt chặt tiền tệ -> Doanh nghệp suy giảm -> Thu nhập giảm -> Tiêu dùng giảm -> Giảm phát -> Nới lỏng tiền tệ -> Doanh nghiệp phát triển -> Thu nhập tăng -> Tiêu dùng tăng -> Lạm phát -> Thắt chặt tiền tệ
Thị trường chứng khoán bao gồm một tập hợp doanh nghiệp vì vậy nó cũng có chu kỳ. Thị trường chứng khoán phản ánh hiện tại nhưng chủ yếu là tương lai của nền kinh tế cách từ 6 tới 9 tháng. Khi một doanh nghiệp có khả năng tăng lợi nhuận đột biến vào quý IV thì không phải tới quý IV nó mới tăng giá mà có khi quý I giá đã tăng và khi tới quý III thì giá đã phản ánh hết kỳ vọng về lợi nhuận rồi.
Thị trường chứng khoán đi trước chu kỳ nền kinh tế từ 6 tới 9 tháng. Ví dụ như hiện tại, nền kinh tế vẫn chưa hẳn sáng sủa gì nhưng VN-Index đã tăng một mạch lên hơn 1600 điểm. Điều đó có nghĩa là khi nền kinh tế đã rõ ràng là đạt đỉnh thì TTCK đã ở pha xuống.
Chu kỳ của thị trường chứng khoán
1. Phase 1: Ẩn mình – Sự tham gia của dòng tiền thông minh
Ở cuối của chu kỳ suy thoái nền kinh tế, mọi người đều đang rất chán nản. Thất nghiệp gia tăng, lạm phát hai chữ số, lãi suất ngân hàng liên tục tăng để kiểm chế lạm phát làm cho thu hẹp đầu tư, doanh nghiệp càng lao đao. Lúc này đa phần các doanh nghiệp của nền kinh tế nói chung và doanh nghiệp trên thị trường nói riêng đều theo chiến lược thu hẹp, ẩn mình chờ thời.
Giá cổ phiếu lúc này đã ngừng rơi vì những ai không chịu nổi đã rời bỏ; chỉ còn lại những nđt ngoan cố và những người mua mới. Thanh khoản trên thị trường thấp; tiền lúc này được gửi vào ngân hàng, mua vàng hoặc bất động sản. Đây là lúc mà các doanh nghiệp liên tiếp tiếp phá sản hoặc bị mua lại bởi các dn khác. Sự tích tụ tư bản, mua tài sản với giá rẻ trong thời kỳ suy thoái của các nhà tài phiệt.
Đây là lúc mà các nđt cực kỳ kiên nhẫn gia nhập; họ đại diện cho dòng tiền thông minh. Họ biết chắc rằng đây đã là đáy; họ chỉ cần tránh các doanh nghiệp có khả năng phá sản hoặc không có khả năng vực dậy. Họ từ từ mua vào; và chắc bạn đã đoán ra; sau khi mua vào họ sẽ đóng bảng và làm việc khác..
2. Phase 2: Cất cánh – Sự tham gia của tổ chức
Chính phủ bắt đầu sốt ruột, cần phải có những chính sách tiền tệ và tài khóa nhằm vực dậy nền kinh tế. Chú ý là khi chính phủ hành động thì dòng tiền thông minh đã tích đủ cổ phiếu và việc đó đã diễn ra trong 6 tháng trước
Chỉnh sách nới lỏng tiền tệ và tài khoán bắt đầu; chính phủ hạ lãi suất (mà trước đó họ đã tăng để kiềm chế lạm phát), mua vào trái phiếu chính phủ, tăng chi tiêu công,…Đưa ra các chính sách khác để thúc đẩy doanh nghiệp và tạo niềm tin của người tiêu dùng.
Thanh khoản trên thị trường băt đầu nhích lên dần. Những ngành hưởng lợi từ chính sách mới sẽ tăng giá đầu tiên như chứng khoán, bất động sản. Nó kéo theo các ngành khác cũng tăng dần mặc dù không thể bằng những cổ đầu ngành. Trên TTCK VN, bất động sản luôn là cổ tăng nhiều nhất và khi giảm cũng sẽ giảm nhiều nhất; vùng giá tích lũy của nó rất thấp và khi đạt đỉnh thì rất cao.
Cổ phiếu bạn mua 10.000đ; không phải nó tăng lên 20.000đ để bạn ăn 2 lần dễ dàng. Nó sẽ có các phase điều chỉnh để bạn có thể mua được giá 10K từ rất lâu nhưng phải bán ra giá 11.000đ để rồi không thể mua lại về sau.
Thị trường chứng khoán sẽ có các cú bear trap để buộc các nđt yếu tim phải bán đi để sau đó nó quay lại tiếp tục tăng giá. Tất nhiên trên truyền thông ta sẽ thấy các tin tức kiểu như nền kinh tế chưa thực sự thoát khỏi suy thoái, doanh nghiệp vẫn còn đầy rẫy khó khăn, chỉ số PMI lúc nào cũng dưới 50,…. Điều này củng cố thêm vị thế bán của bạn. Việc giảm giá này không phải chỉ vài line; nó có thể lên tới cả chục phần trăm và kéo dài 4 tới 6 tháng làm cho người ta mất dần niềm tin.
Câu hỏi: Vậy tôi cứ nắm giữ cp vì biết chắc rằng đây là Bear Trap có được không?
Trả lời: Thực tế khi phải đi qua rồi ta mới nhìn rõ được bức tranh toàn cảnh của giai đoạn đó. Khi bạn ở trong giai đoạn đó, khi mà nếu nắm giữ phải cp giảm mạnh thì tài khoản của bạn có khi đã bay đi 50%. Lúc đó viễn cảnh rằng đã qua đỉnh và giá sẽ trở lại vùng tích lũy lần nữa sẽ ngày càng rõ trong đầu bạn. Ta cần sự phân tích kỹ thuật, phân tích triển vọng doanh nghiệp và ngành để quyết định nên thoát ra đợi chờ có tín hiệu tăng trở lại hoặc tiếp tục nắm giữ. Nếu cp đang tăng mà gẫy xu hướng khi giảm cắt qua các được MA quan trọng, đặc biệt là MA50 thì việc cần làm là bán, chấp nhận lỗ để đón cơ hội khác.
Phase 3: Sự tham gia của đám đông (phase phân phối)
Giá lúc này đã cách xa giá của phase 1. Thị trường chứng khoán bùng nổ thanh khoản gấp 2 tới 4 lần giai đoạn trước đó. Mọi người bắt đầu xuất hiện hiềm tin rằng có thể sống khỏe chỉ nhờ đầu tư chứng khoán. Lúc mà nếu bạn ngồi quán cà phê thì thể nào bàn bên cạnh cũng đang có người bàn thảo về việc nên mua hay giữ con gì.
Thị trường không đạt đỉnh rồi giảm một mạch; như vậy thì dễ quá; nđt sẽ thoát ra. Hôm nay nó giảm rồi mai nó tăng, ngày kia lại giảm rồi ngày kìa lại tăng. NĐT chuyển từ sợ hãi sang tham lam rồi lại sang sợ hãi rồi lại tham lam; dần dần họ nắm full cổ lúc nào không biết. Lúc mà nđt nhỏ lẻ đã cầm full cổ thì là lúc chuyển sang phase 4. Bạn biết là các công ty chứng khoán biết rõ tài khoản của mỗi nđt đang như thế nào rồi; họ có thông tin đó; đó là lợi thế lớn của họ.
Trong 1 tháng qua ta thấy nđt luôn ở trạng thái trực chờ muốn chạy. Lúc nào cũng cầm sẵn dép. Nhưng tôi tin rằng lúc mà mọi người cầm sẵn dép thì ttck không thể giảm được; nó phải là lúc mọi người yên tâm rằng điều chỉnh đã xong, thị trường sẽ lên tiếp.
Phase 4: Sợ hãi và hoảng loạn
Khối lượng giao dịch lên tới đỉnh điểm với dao động mỗi ngày ngày càng lớn hơn. Thị trường bắt đầu cổ tăng cổ giảm; cổ thì đỡ thị trường xanh lè tím lịm, con thì đỏ chót. Thị trường xanh vỏ đỏ lòng; Vn-Index không giảm nhưng tài sản nđt thì giảm. Những tay chuyên nghiệp họ sẽ mua cp nâng đỡ thị trường như VCB, VIC,… và thoát ra khỏi cp đã tăng bằng lần.
Lúc này thị trường chỉ cần tìm một cái cớ hợp lý để cả làng cùng chạy. Đó có thể chiến tranh ở đâu đó bên kia trái đất, dịch bệnh, chứng khoán mỹ giảm,….Tâm lý sợ hãi bắt đầu hình thành và lan ra; cổ phiếu giảm, Margin call. Giá liên tiếp hình thành các mức mới thấp hơn mức cũ; nđt thiếu kinh nghiệm nhẩy vào mua ở các mức với hy vọng rằng đây là đáy.
Lúc này việc làm rõ ràng đúng nhất là bán và ngồi chờ cho tới khi nó vào phase 1 của chu kỳ tiếp theo. Nhưng vấn đề là rất nhiều nđt tới phase 4 mới bắt đầu nhẩy vào thị trường; họ không cam tâm chấp nhận rằng mình đã thua; họ cứ cầm cổ với hy vọng rằng ngày mai nó sẽ tăng.
Chỉ khi nào bạn trực tiếp trải qua mới thấy việc bán ra chấp nhận lỗ lúc này khó khăn thế nào.
Bạn có thể mở biểu đồ của vài mã hot trên thị trường đều sẽ thấy tính chu kỳ của nó. Có những cổ phiếu thực hiện được nhiều chu kỳ mà cũng có cp thực hiện một chu kỳ tăng vài chục lần để rồi không bao giờ ngóc lên được nữa. Một cp không thực hiện theo chu kỳ chung của thị trường trước đó thì ở chu kỳ sau nó cũng ít có khả năng thực hiện chu kỳ cùng với chu kỳ của thị trường. Nếu bạn theo chiến lược của dòng tiền thông minh thì phải chọn được cp phù hợp.
Chu kỳ sinh ra để cho người thực sự am hiểu vê nó, nắm trong tay cuộc chơi, có thể nhanh chóng tích lũy tài sản. Trong khi ngược lại nó khiến cho rất nhiều nđt thiếu kinh nghiệm có thể mất tài sản cả đời tích góp. Rất nhiều người về hưu với một khoản lương hưu gia nhập thị trường vì nghe theo mấy anh tiktoker; họ có thể thắng trong ngắn hạn nhưng chắc chắn thua trong dài hạn. Nếu bạn tham gia thị trường thì bạn phải thực sự nghiêm túc; không có chuyện tham gia rồi khi thoái trào thì rút ra. Nhét vào thì dễ chứ rút ra không dễ chút nào.
Khi nhìn về quá khứ giá cp chúng ta không thể tránh khỏi nhưng tiếc nuối như giá như mình đã mua cp A, giá như mình đã bán cp B,….Nhưng ngay tại thời điểm hiện tại khi cp đang ở đỉnh cao, bạn sẽ làm gì? Bạn sẽ bán ra và đứng ngoài thị trường? Vấn đề là bạn không thể biết được tương lai, ngày mai thị trường sẽ lao dốc hoặc có thể tiếp tục đi lên; rất có thể bạn bán ra để rồi lại phải mua vào ở một giá cao hơn và đó mới thực sự là sai lầm.
Nếu tôi biết được mình đang ở đầu trong chu kỳ thì quá dễ dàng. Nếu tôi đang ở bên dốc lên tôi sẽ tiếp tục giữ, tôi sẽ bán ra toàn bộ cp khi đang ở đỉnh của chu kỳ và không làm gì cả cho tới khi bắt đầu một chu kỳ mới. người nào hiểu được chu kỳ, dự đoán được chu kỳ anh ta sẽ nâng xác suất thành công lên tiến sát 100%.
Các xu hướng hiện nay:
Xu hướng 1: Cho vay tiêu dùng tăng
Trước đây các ngân hàng chủ yếu tập trung vào cho vay doanh nghiệp. Doanh nghiệp có hệ thống tài chính kế toán rõ ràng. Ngân hàng có thể thẩm định phương án kinh doanh và yên tâm về tài sản thế chấp.
Ngày nay ngân hàng kết hợp với các doanh nghiệp bán hàng để đẩy mạnh cho vay tiêu dùng. Bạn có thể vay tiền để sở hữu iphone đời mới nhất, mua thẻ tập phòng gym, bộ bàn ghế đắt tiền ….đến những thứ to tát như mua ô tô, mua nhà. Bạn có thể sở hữu một căn nhà với 30% vốn cùng 70% là tiền đi vay ngân hàng, dùng chính căn nhà đó làm tài sản thế chấp. Với những khoản vay tiêu dùng kiểu như mua điện thoại iphone, bạn còn chẳng cần phải tài sản thế chấp. Việc vay cực kỳ dễ dàng vì các cty tín dụng đã tính tới lợi ích thu lại sẽ lớn hơn nhiều so với những thiệt hại khi người vay quỵt nợ.
Khác hẳn trước đây, khi có tiền bạn cũng chẳng thể làm gì nhiều; hồi đó điện thoại, tivi, tủ lạnh, máy tính,… không thay đổi mẫu mã, nâng cấp hàng năm. Không có shopee, FPT shop, thế giới di động,,….Khi có tiền bạn hoặc tiêu dùng vào ăn uống, du lịch; hoặc mua vàng mua nhà. Ngày nay có quá nhiều thứ kích thích bạn tiêu tiền; và bạn dễ dàng sở hữu nó mà không cần phải có tiền mặt ngay, bạn có thể vay tiền.
Bản thân từ “Tiêu dùng” đã có nghĩa sử dụng là mất. Một cái Iphone 30tr ngang bằng cái xe máy nhưng có thể chỉ dùng 1 tới 2 năm. Một chuyến du lịch đắt tiền đi xong rồi hết, chẳng có lại gì vài ký ức trải nghiệm. Bữa ăn sang trọng nhà hàng, cốc trả sữa ở Phê La, xem phim tại CGV,….có thể ngốn hết cả thu nhập của bạn.
ĐIều này rất giống với giới trẻ phương tây từ nhiều chục năm trước mà ta đã biết khi họ theo thiên hướng tiêu dùng trước trả tiền sau. Nhiều người cho dù đi làm gần về hưu cũng chưa trả hết tiền vay đi học từ thời sinh viên. Ở VN chưa tới mức như vậy vì thế hệ bố mẹ của giới trẻ là thế hệ cũ vẫn biết lo xa, có sự tích lũy để lo cho con cái ít nhất là tới khi tốt nghiệp đại học. Nhưng thế hệ tiếp theo của gen Z khả năng sẽ như phương tây, đủ 18 tuổi là phải tự lo hết.
Khi chúng ta ưu tiên cho tiêu dùng thì đương nhiên số tiền tiết kiệm sẽ ít đi. Rồi tới lúc mà đa số thay vì có tiền tích lũy thì chuyển sang tiền tích lũy âm có nghĩa là chỉ còn nợ. Khi có tiền tiết kiệm bạn có thể gửi ngân hàng, mua vàng, mua nhà, mua cổ phiếu trải phiếu hoặc đầu tư vào sản xuất kinh doanh. Khi chỉ có nợ bạn chỉ còn tập trung vào trả nợ.
Ưu điểm của tiêu dùng là làm tăng tổng cầu từ đó kích thích bên cung. Điều kiện là bên cung phải từ trong quốc gia đó thì nó mới quay vòng tạo thu nhập cho người dân. Nếu hàng hóa, dịch xuât phát từ nhập khẩu sẽ không tạo ra việc làm mà chỉ tạo ra thâm hụt ngoại tệ.
Trong một nền kinh tế lấy cho vay tiêu dùng làm động lực phát triển thì bạn sẽ phải tách ra khỏi guồng quay đó. Bạn cần tư duy như một nhà đầu tư; khoản tiền này bỏ ra sẽ mang lại lợi ích gì ở hiện tại và tương lai. Tốt nhất ưu tiên thu nhập cho các khoản có thể tạo thu nhập trong tương lai.
Xu hướng 2: Việc chuyển giao quyền lực của các doanh nghiệp
VN cải cách mở cửa từ 1986; tới nay đã là 39 năm. Các doanh nghiệp lớn đầu tầu nền kinh tế phần lớn được thành lập giai đoạn này. Các chủ doanh nghiệp khi đó mới 25, 30 thì nay đã loanh quanh 60 hoặc hơn. Nhưng doanh nghiệp tư nhân lớn có đặc điểm luôn có một lãnh đạo mang tính biểu tượng như FPT có ông Trương Gia Bình, CMC có ông Nguyễn Trung Chinh, Vingrop có ông Phạm Nhật Vượng,…
Những chủ doanh nghiệp đó hầu hết đi lên từ gian khó. Họ giờ sẽ phải tìm cách chuyển giao cho thế hệ kế cận; nhưng người có đầy đủ sự đầu tư về học hành (thường là học ở nước ngoài) nhưng lại không đi lên từ gian khó. Chắc chắn việc chuyển giao sẽ đầy khó khăn; làm sao có thể khiến thế hệ kế cận lăn xả vào công việc mà quên đi thú vui xe sang cùng những chuyến du lịch dài ngày? Liệu sự chuyển giao này có êm dịu nhẹ nhàng để doanh nghiệp tiếp tục đi lên?