Có người nói không nên gọi là “Chơi chứng khoán” mà phải là “Đầu tư chứng khoán”. Từ “chơi” nghe đã thấy không nghiêm túc rồi; chơi và làm là hai thái cực đối lập; chơi là thích thì chơi còn làm là nhiều khi buộc phải làm. Nhưng thực ra đã có hẳn một môn khoa học cọi mọi hoạt động cho dù nghiêm tục hay không là trò chơi và người chơi này tìm cách chiến thắng người chơi khác.
Chơi cũng có nhiều cấp độ; chơi cho vui cũng có mà chơi thắng bằng mọi giá cũng có. Bất cứ môn thể thao nào cũng chia ra làm ba cấp độ: nghiệp dự, bán chuyên và chuyên nghiệp. Cấp độ càng cao thì họ càng nghiêm túc, càng đầu tư nhiều, càng mong thắng.
Coi TTCK là một sân chơi lớn với những người chơi ngày ngày trên thị trường tìm cách thắng những người chơi khác cũng chẳng sai. Nếu anh thắng thì hẳn phải có ai đó đã thua lúc này hay lúc khác. Và chơi ở đây có thể tới mức khô máu, thâu đêm suốt sáng tính toán từng giây để vượt qua người chơ khác.
Người chơi gia nhập ngày một đông, có những người chơi cũ và những người chơi mới. Giống như mọi trò chơi, người chơi lâu có lợi thế hơn người mới gia nhập; người có đầu óc sẽ hơn người không, người chơi nghiêm túc khác người chơi cho vui, người chơi toàn thời gian khác với người chơi lúc rảnh.
Trò chơi đoán số
Trò chơi như sau: Tôi sẽ chọn ra 1 số nằm từ 0 tới 100. Bạn được quyền 5 lần chọn trong đó phản hồi mỗi lần (nếu bạn sai) là thông tin số bạn chọn cao hơn hay thấp hơn số của tôi.
Nếu theo phương án chọn ngẫu nhiên thì xác suất thắng sẽ là 5%, nhưng có hai cách sau sẽ giúp tăng xác suất thắng lên:
Cách 1: Phương pháp tìm kiếm nhị phân: Đoán số giữa các khoảng để mỗi lần loại 50% số sai.
- Số đầu tiên: 50 ; Phản hồi: cao hơn số cần đoán
- Số thứ hai: 25 ; Phản hồi: thấp hơn
- Số thứ 3: (50-25)/2 + 25 = 37; Phản hồi: thấp hơn
- Số thứ 4: (50-37)/2 + 37 = 42; Phản hồi: thấp hơn
- Số thứ 5: Ở lần này chúng ta có các lựa chọn: 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49
Xác suất trúng trong trường hợp tệ nhất nếu cả 4 lần trước đều đoán không trúng của tôi sẽ là 1/7 = 14,3%
Cách 1 là cách đơn giản nhất để tối ưu so với phương pháp tệ nhất là chọn ngẫu nhiên 5 lần mà không tính tới phản hồi hoặc không hiểu phản hồi ( có sx 5%). Cách này để hiểu và thực hiện theo cũng rất dễ; ta thấy là trong bất cứ phản hổi nào, nếu như không trúng ngay thì cuối cùng vẫn chỉ còn 7 lựa chọn; xác suất cuối cùng là như nhau.
Cách 2: Phương pháp tối ưu
Phương pháp này sẽ chọn lệch về một phía để giả sử nó nằm trong khoảng nhỏ thì tăng khả năng trúng ở các lần kế tiếp; và chấp nhận hy sinh nếu nó vào vùng lớn). Ví dụ:
- Số đầu tiên: 20: Phản hồi: Cao hơn số cần đoán
- Số thứ hai: 8; Phản hồi: Cao hơn
- Số thứ ba: 3; Phản hồi: Cao hơn
- Số thứ tư: 2: Phản hồi: Cao hơn
- Số thứ năm 1: Phản hồi : Đúng
Sau mỗi lần đoán thì cây quyết định sẽ tách ra làm 2. Ví dụ ở lần đầu tiên nó sẽ tách làm đôi: từ 0 tới 19 và từ 21 tới 100. Tương tự cho các lần kế tiếp. Tiến trình ở trên là trường hợp lý tưởng nhất; nó sẽ có các nhánh kém lý tưởng hơn nhưng với n lần chơi thì càng ngày nó càng tối ưu hơn cách 1. Phương pháp này sẽ giúp xác suất thành công lên tới 31% thay vì 14,3%. Nhưng cách này rõ ràng là khó hiểu và phức tạp hơn nhiều.
Chúng ta không sa đà vào phương pháp. Ở đây nếu tôi là chủ trò, người chọn số thì tôi sẽ chọn như thế nào? Tôi sẽ phải tư duy như người chơi để ít nhất tránh các số theo phương pháp nhị phân. Và nếu tôi là người chơi thì tôi cũng lại phải tư duy như người chủ trò; khả năng họ sẽ không chọn các số đó, từ đó tôi sẽ không thực hiện hoàn toàn theo phương pháp nhị phân; ít nhất tôi cũng cố gắng thực hiện theo hướng tôi ưu.
Với trò chơi đánh đề; bạn chọn số từ 1 tới 100 và không hề có phản hồi. Người chủ trò cũng không được chọn số thì xác suất trúng của bạn là 5% nếu chọn 5 số; cho dù bạn tính toán kiểu gì đi chăng nữa. Thật lạ là mấy cái chỗ ghi đề cũng có hẳn một sổ đề kết quả của quá khứ để cho người chọn phân tích lựa chọn; rõ là xác suất nhắm mắt hay tính toán đều như nhau 1/100 cho mỗi lần chọn.
Với trò chơi mà người chủ trò được quyết định thì bạn phải tư duy như họ để dự đoán phương pháp của họ. Nếu bạn hiểu phương pháp của họ thì khả năng thắng của bạn cao lên. Trong thực tế cuộc sống thường ta sẽ ở trong tình huống này. Công ty A muốn xây dựng chiến lược canh tranh trên thị trường thì họ phải hiểu trên thị trường có những công ty nào cạnh tranh và họ đang theo chiến lược nào.
Mỗi người chúng ta bản chất cũng là đang tuân theo một chiến lược nào đó, có thể chủ đích lập ra hoặc vô thức tuân theo. Chúng ta cũng có một “nguyên tắc sống” nào đó trên con đường thực hiện chiến lược. Một đứa trẻ sinh ra có bản năng là phải tồn tại vì vậy nó thực hiện các phản ứng như Khóc khi có một nhu cầu nào đó cần đáp ứng. Khi lớn lên các chiến lược và nguyên tắc sống của nó được hình thành dần phụ thuộc vào tố chất, môi trường gia đình, nhà trường và xã hội.
Trong các thị trường đầu tư như nhà đất, vàng, chứng khoán, tiền số; bản chất là có chủ trò. Họ có cũng suy nghĩ làm sao để thắng người chơi là chúng ta. Họ sẽ xác định chúng ta là ai, năng lực của chúng ta thế nào, chiến lược chơi của chúng ta đa số là thế nào. Từ những điều đó họ hình thành nên các luật chơi làm sao đó để tổng thể họ thắng. Rất ngây thơ khi nghĩ rằng thị trường thuần túy là cung cầu; không có ai dẫn dắt.
Có những người chơi quy mô nhỏ và có người chơi quy mô lớn. Có những người chơi tập hợp thành một nhóm và có những người chơi một mình. Mỗi người chơi phải chọn một cách chơi phù hợp với vị thế của mình. Một con cá theo chiến lược xỉa răng cho cá mập không thể đi săn như cá mập.
Nếu chúng ta tham gia trò chơi mà không tiếp nhận hoặc tiếp nhận mà không hiểu các phản hồi để có những lần chơi tiếp theo tốt hơn thì cũng giống như trò chơi chọn số; xác suất thắng của chúng ta sẽ là thấp nhất.
Nếu bạn là chủ trò trong trò chơi chứng khoán bạn sẽ làm gì?
Trong bóng đá, mỗi khi đội Việt nam gặp Thái lan thế nào cũng gây được sự chú ý lớn. Nếu bạn là huấn luyện viên trưởng đội Việt Nam bạn sẽ làm gì để chuẩn bị cho trận gặp Thái Lan?
- Tôi cần biết cầu thủ ghi bàn nguy hiểm nhất của đối thủ là gì? Tôi sẽ tập trung để kèm cặp người này kỹ hơn.
- Phương pháp ghi bàn phổ biến của họ là gì? Tôi sẽ chuẩn bị phương án tương ứng chống lại.
- Điểm yếu trong phòng thủ của họ là gì ? Để tôi xây dựng phương án ghi bàn.
- …
Càng nghiên cứu kỹ tôi càng xây dựng được chiến lược đúng đắn nhằm gia tăng cơ hội thắng. Tương tự trong đầu tư, chủ trò sẽ xác định đâu là đối tượng họ cần thắng và điểm yếu của họ là gì (các nhà đầu tư cá nhân non kinh nghiệm). Trong bất cứ hình thức đầu tư nào vào bất cứ lúc nào luôn có những người chơi mới. Khi người chơi mới thua họ sẽ đi ra và lại có những người chơi mới khác gia nhập thị trường.
Vậy là chủ trò trong trò chơi chứng khoán (hay bất động sản, vàng, tiền số,…), tôi sẽ muốn càng nhiều càng tốt các nđt mới gia nhập thị trường. Họ là đối tượng trọng tâm của tôi vì họ vừa thiếu hiểu biết vừa thiếu kinh nghiệm và lại có ….nhiều tiền. Tôi sẽ lập lên các chu kỳ và ở mỗi chu kỳ tôi sẽ lại xén lông cừu một lần. Trong những khoảng lặng của thị trường khi các con cừu đang be be với nhau trong chuồng thì tôi bận đi du lịch và mua sắm để đợi tới chu kỳ tiếp theo.
Thật không khó để xác định điểm yếu của nđt mới trên thị trường vì ai trong chúng ta ban đầu chẳng là những nđt mới. Nếu bạn biết điểm yếu đó là ở đâu bạn sẽ tư duy như chủ trò, chiến lược của họ sẽ thế nào? hiện nay đang ở giai đoạn nào của chu kỳ? Chu kỳ trước đã diễn ra như thế nào? Chu kỳ này có giống chu kỳ trước không?
Chiến lược thua để thắng
Trong thi đấu bóng đáu theo bảng, nhất bảng này sẽ gặp nhì bảng kia. Vậy khi gặp tình huống Việt Nam nếu nhất sẽ gặp thái lan và nếu nhì sẽ gặp Indo thì chúng ta nên nhất hay nhì bảng? Rõ ràng là chúng ta nên nhì bảng và trận bán kết này chúng ta cần phải thua.
Trong bất cứ trò chơi nào, không phải lúc nào “thắng” cũng là mục tiêu. Đôi khi chúng ta cần phải thua để thắng. Trong quá trình bơm bong bóng một tài sản nào đó thì tay to sẽ luôn phải bơm tiền vào để đẩy giá tài sản lên. Luôn có sẽ có những nđt hiểu biết tận dụng được tiến trình này; họ vào và ra trước khi quả bóng vỡ. Tay to chấp nhận giai đoạn đầu thua các nđt thông minh đó để thu hút các nđt thiếu kinh nghiệm khác. Cuối cùng khi quả bóng tài sản đó sắp vỡ thì chỉ họ cũng đã rút ra và trở thành người thắng trong tổng thể.
Điều gì xảy ra nếu tay to muốn thắng trong cả tiến trình? Họ sẽ không thu hút được các nđt tham gia; họ sẽ không thể một mình thổi bong bóng lên và khi quả bóng sắp vỡ chẳng có ai ngoài họ. Điều gì xảy ra nếu nđt cá nhân luốn muốn thắng theo kiểu mua đáy bán đỉnh? Đôi khi bạn phải chấp nhận mua và thấy lỗ cũng như bán và sau đó thấy cp tiếp tục tăng.
Thắng trận này không làm gia tăng xác suất thắng trận kết tiếp
Trò chơi ném đồng xu, mặt sấp mặt ngữa; số lần tung càng nhiều thì dần dần tổng thể xác suất đồng xu mặt sấp sẽ tiến dần về 50%. Nhưng trong toàn bộ các lần tung đó thể nào cũng có các lần liên tiếp đồng xu được mặt sấp. Điều này không có nghĩa là xác suất mặt sấp cao hơn mặt ngửa. Tung đồng xung được sấp hay ngửa là ngẫu nhiên; lần này bạn tung mặt sấp không giúp cho xác xuât đồng xu mặt sấp lần kế tiếp tăng lên.
Trong đầu tư chứng khoán thực ra cú thua đau nhất thường lại là ngay sau lần thắng tốt nhất hoặc chuỗi thắng liên tiếp. Chúng ta thắng ở lần này và bắt đầu tăng số cược lên và trở nên chủ quan hơn ở lần kế tiếp. Chúng ta cho rằng mình đã rất giỏi, lần sau sẽ thắng oanh liệt như lần này mà quên rằng mỗi lần vào lệnh là một lần chơi độc lập hoàn toàn. Lần chơi thắng này không giúp cho lần chơi kế tiếp có xác suất thắng cao hơn.
Chiến lược bắt chước
Trong chạy bộ; các vđv top đầu thường bám sát nối đuôi nhau. Nguyên nhân người thắng cuộc là người về đầu tiên mà không phải là hoàn thành trong bao lâu. Chiến lược đúng đắn của người thứ hai là bám sát người đầu tiên, chạy ngay đằng sau anh ta để anh ta che gió và cũng đỡ mệt hơn hẳn khi theo bước chân của người khác. Chiến lược của người dẫn đầu cũng như vậy, nếu họ không thể trở thành thứ hai thì họ chạy với tốc độ vừa đủ để nằm trong top đầu. Tất cả người dẫn đầu có một ý tưởng chung là bứt lên về nhất ở những km cuối (mà không cần nhất ở những km trước đó).
Trong các trò chơi đua xe đạp, ô tô, chạy đường mòn, đua thuyền, đua ngựa,…. có cùng quy tắc chơi như vậy. Các người chơi sẽ bắt chước nhau thay vì nghĩ ra một phương án mới vì mới thường gắn với rủi ro.
Vingoup mở thêm công ty sản xuất thép vậy chiến lược của anh ta là gì? Là bắt chước y chang các nhà sản xuất lớn khác trên thị trường như Hòa phát. Anh ta chẳng cần nghĩ ra cái gì mới; cứ bắt chước y nguyên mô hình đã thành công cộng với việc tự chủ đầu ra, anh ta sẽ vượt lên Hòa phát trở thành người dẫn đầu.
Dạo gần đây chúng ta thấy nghe nhiều cụm từ “khởi nghiệp”. Khởi nghiệp là khởi phát một nghiệp, có nghĩa rộng và cao hơn một nghề. Chúng ta khuyến khích các tìm tòi sáng tạo, lối đi mới, con đường mới. Xác suất thành công của bạn khi đi một con đường mới mà trước đó chưa từng người nào đi hoặc đã có người đi nhưng thất bại là bao nhiêu? Chắc là cao hơn số 0 một chút.
Chiến lược đúng đắn là bắt chước một mô hình đã thành công. Xanh SM ra đời sau Grab, đơn giản là bắt chước y nguyên mô hình đã thành công của Grab. Phê La, Katinat,…. các chuỗi cà phê bắt chước y chang mô hình Highland. Nói chung sự bắt chước là rất phổ biến và chiến lược đúng đắn là áp dụng mô hình đã thành công với một chút cải tiến.
Mô hình thành công không phải là các trend ngắn hạn kiểu như trà chanh giã tay, cà phê dạo vỉa hè,….Nó phải là mô hình có nguyên nhân thành công ổn định theo thời gian.