Chúng ta đang sống trong những ngày cách ly xã hội vô tiền khoáng hậu; một đợt nghỉ tết kéo dài chưa từng có trong lịch sử. Những người đương thời chưa từng gặp trong quá khứ mà chắc sẽ không còn gặp lại trong tương lai. Vài chia sẻ nhỏ nhân cái giai đoạn đặc biệt này.
Cách đây 14 năm, lúc hai vợ chồng mình mới lấy nhau, lương hai vợ chồng tổng 2,3 triệu. Hồi đó mình ăn lương nhà nước ở phẩy 2,34 (tương ứng với khoảng 1,1 triệu). Vợ thì làm test phần mềm cho công ty tư nhân, lương khoảng 1,2tr. Mình có 3 năm làm bên ngoài và lúc đó muốn vào nhà nước cho ổn định theo đúng tâm lý của đa số mọi người lúc đó (để cưới vợ; sau này mình lại đi ra vì có con)
Hai vợ chồng sau cưới thuê một nhà trọ cấp 4 có gác lửng với khoảng 6m vuông diện tích bao gồm cả wc, nằm lọt thỏm trong xóm trọ có hai dãy nhà đấu đầu vào nhau với lối đi khoảng 1,2m, một xóm trọ theo đúng chuẩn giá rẻ.
Xóm có khoảng 10 phòng, mỗi phòng là một hoàn cảnh khác nhau rất đa dạng. Đó là một xã hội thu nhỏ với đầu gấu, cave, xe ôm, bốc vác, lao động tự do….thậm chí văn minh tới mức Sinh viên còn không có mống nào. Đối diện chéo trước cửa phòng mình là một gia đình, vợ làm cave, chồng xăm trổ đầy người. Tuần không dưới 7 lần là tiếng chửi bới, mày tao, nồi niêu xong chảo bay tứ tung; hai vợ chồng chiến trước mặt đứa con.
Có 2 khoản chi gần như cố định hàng tháng là Tiền nhà, nước 900.000đ, tiền điện trả theo mức tiền sản xuất là 2000đ/kW (mà hộ gia đình lúc đó mới chỉ hơn 600đ/kW). Tổng khoản cố định khoảng 1,2tr; hai vợ chồng còn lại 1,1 triệu cho mọi hoạt động ăn uống, xăng xe,….
Ấy thế quái nào mà vợ chồng mình vẫn sống tốt trong khi trước đó cả hai vẫn còn trong vòng tay bao bọc của cha mẹ, ai ở nhà đó. Mình có cái xách tay, vợ có cái máy tính để bàn; hai vợ chồng tối sau ăn cơm rửa bát thì kết nối đánh đế chế AOE. Đây là phương thức giải trí rẻ tiền nhất; lúc đó rất ít ăn hàng quán (mặc dù hồi yêu nhau tuần 3 buổi tối đi ăn đi chơi).
Cơ bản là hồi đó hai vợ chồng đều khá ngây thơ vì mới vừa bước chân vào đời, nhìn cuộc sống vô cùng đơn giản. Đôi vợ chồng trước nhà chỉ nghĩ như là mình nhưng tính tình họ vậy, nghề họ thế. Không lo cho an toàn gì cả hoặc có thể lúc đó vật chất vẫn còn thiếu thốn nên nhu cầu an toàn không được coi trọng. Mà hình như đội đầu gấu thấy người hiền vô tư quá cũng không nỡ bắt nạt thì phải.
Lúc nghèo người ta đong bơ gạo nấu cơm cũng phải nghĩ, một ngày cái tủ lạnh tiêu tốn bao nhiêu KW (để nghiên cứu làm sao nó tiêu thụ ít nhất), mua thức ăn phải tính được ngay sẽ có mấy miếng trên đĩa, rau nấu mấy cọng thì nước canh có đủ vị, đổ dầu ăn vào chảo có khi còn phải đong bằng thìa cà phê, ….Mọi thứ được tính vô cùng chi ly, ghi chép cẩn thận. Sau này vợ mình bị mất mất cuốn số ghi chép tỉ mỉ tới từng 1000 đồng một đó trong một lần mất túi xách.
Lúc này ngồi nghĩ lại lúc đó thấy vợ chồng mình có những hành vi đúng theo chuẩn nghèo cho dù hoàn cảnh trước lúc đó không phải vậy. Thế mới thấy khả năng thích nghi của con người là vô hạn; khi hoàn cảnh xô đẩy, chúng ta có thể sống bình thường mà trước đó có lẽ không nghĩ là có thể làm được.
Vợ chồng mình ở đó hơn 1 năm thì vợ bầu to sắp đẻ buộc phải về nhà bố mẹ để sinh đứa đầu lúc gần cuối năm 2007. Bớt được khoản thuê nhà nhưng lại phát sinh thêm khoản bỉm sữa. Hồi đó thằng lớn uống sữa Friso, mỗi tháng hết 5 hộp mất khoảng 1,5tr. Hai vợ chồng phải lùng sục từng cửa hàng, so sánh giá chỉ để tìm ra chỗ mua rẻ nhất, chênh lệch có khi chỉ chục nghìn. Rồi là thuê người trông con theo giờ hành chính để vợ có thể đi làm từ tháng thứ 4 sau sinh mà lương vợ chỉ vừa đủ trả lương người trông trẻ.
Những tháng ngày khó khăn đó cho mình một trải nghiệm rất rõ ràng cuộc sống của người nghèo. Thu nhập của người nghèo chỉ vừa đủ bù đắp cho chi phí vốn đã tằn tiện hết mức. Khi thu nhập giảm thì cũng chỉ có cách giảm chi phí nhưng chi phí lúc đó đã tính rất chi li rồi. Khi thu nhập tăng lên thường người nghèo sẽ cố gắng làm cuộc sống dễ thở hơn dẫn tới làm tăng chi phí (rất khó tích lũy). Mà tăng thu nhập của người nghèo cũng không có nhiều, chủ yếu là từ tăng ca; bán thêm thời gian mà không phải nhờ tăng năng suất lao động.
Nếu thời điểm đó chỉ cần vợ hoặc chồng mất việc, và giả sử rằng chỉ có hai vợ chồng không có người thân ở thành phố thì cuộc sống sẽ như thế nào? Tiền một người chỉ đủ trả tiền trọ, vậy ăn uống lấy ở đâu ra? Việc xếp hàng mấy tiếng đồng hồ chỉ để có được 3kg gạo là hoàn toàn có thể xảy ra chứ.
Người nghèo là những người yếu thế trong xã hội. Đa phần người nghèo nếu còn đi làm kiếm ra đồng tiền thì không được hưởng trợ cấp xã hội. Công nhân trong các khu công nghiệp là người đi làm hưởng lương nhưng hầu hết cũng đều là cận nghèo. Niềm vui của họ là được tăng ca để có thêm thu nhập; chỉ cần vợ hoặc chồng không có việc là thu không đủ bù chi. Nếu họ có ý định về quê nhằm giảm chi phí thì lại đối mặt với việc đi như thế nào khi phương tiện công cộng cũng bị cấm và nếu không ở đây nhỡ công ty đi làm lại thì họ không đi làm kịp sẽ bị đuổi việc thì sao.
Chắc chắn nếu hỏi 100 người trong số họ thì cả 100 người sẽ muốn dỡ toàn bộ cách ly để họ có thể đi làm kiếm tiền. Covid dù sao cũng không chắc chắn là bị nhiễm nhưng không đi làm thì chắc chắn là không có cái ăn, không trả được nợ.
Nói vậy để chúng ta hiểu rằng cách ly xã hội không đơn giản là nghĩ ăn cái gì, chơi cái gì cho qua ngày mà đa số người dân sẽ phải vật lộn với câu hỏi “Tiền ở đâu ra để sống?”. Phòng viên chỉ phỏng vấn những ca sĩ, diễn viên, rich kid,…hay những người hưởng lương nhà nước thì làm sao có thể có câu trả lời đúng cho tình hình hiện nay được.
Ở ảnh trên ta thấy có tới 6,5 triệu người là nghèo, cận nghèo, đang hưởng trợ cấp hàng tháng. Hiện tại tiền cũng chưa tới được người dân vì còn phải đợi tập hợp lại danh sách cụ thể. Tập hợp danh sách này không hề đơn giản vì cần tập hợp số liệu của nhiều đơn vị; chỉ cần cấp nhầm cho một vài người là cũng đủ cho một cái ghế chủ tịch phường bay rồi.
Việt Nam lại cũng không thể cấp một số tiền cố định cho mỗi đầu người để nhanh cứu đói mà không phân biệt như những nước giàu được. Có tiền, thấy đói mà không thể cứu ngay được, cái khổ của người lãnh đạo.
Số lượng người nghèo sẽ còn tăng thêm theo thời gian khi kéo dài lệnh cách ly xã hội (và sẽ còn tiếp tục tăng thêm 3 tháng kể từ ngày lệnh cách ly được dỡ bỏ). Hoa trái vẫn phải thu hoạch, vật nuôi tới ngày vẫn giết thịt, nguyên vật liệu trong kho sẽ bị giảm chất lượng, hàng tồn kho sẽ cũ đi, người lao động lâu không lao động sẽ giảm năng suất, khách hàng nước ngoài sẽ tìm mối hàng khác,….Khi thị trường hàng hóa, thị trường xuất nhập khẩu, thị trường lao động không được khai thông thì rất nhiều người sẽ lâm vào khó khăn, sẽ bị ngân hàng thu các khoản thế chấp. Họ sẽ mất nhà cửa, mất toàn bộ số tiền tích cóp, sẽ không đủ tiền cho con đi học,…
Càng kéo dài sự trì trệ này thì vốn trong dân cư sẽ càng giảm; càng khó vực dậy nền sản xuất, càng khó kéo mức sống dân cư về với mức ban đầu. Ngày 22/4 này Thủ tướng sẽ phải đau đầu cân nhắc giữa bài toán kinh tế và bài toán sự lây lan của dịch bệnh tới mức không thể kiểm soát. Hà nội khó có thể trở về như cũ ngay, chắc sẽ phải có 1 tuần giảm chấn; nhưng mong các chủ tịch tỉnh còn lại hãy ưu tiên cho bài toán an sinh xã hội của người dân thay vì lo lắng nếu phát sinh người nhiễm bệnh thì mình phải chịu trách nhiệm. Hôm qua, Thái Bình đã cho đi học trở lại cấp 3 trong khi Hải Phòng vẫn còn loay hoay ngăn sông cấm chợ. Tầm của lãnh đạo thể hiện những lúc như thế này.
Đọc mà thấy hơi xót xa cho người nghèo, con vua thì ở lại làm vua con sãi thì ở lại chùa quét lá đa. Đã nghèo nay còn nghèo hơn.