1. Sự thiếu hụt
Bản chất con người là vị kỷ, họ làm gì đó vì nó có lợi cho họ. Nhờ đó mà bạn có thể mua cafe ven đường với giá 15.000đ, ăn một bữa cơm bụi với giá 30.000đ, mặc bộ quần áo giá 300.000đ và đi trên cái xe đạp giá 1.000.000đ. Muốn giết chủ nghĩa cá nhân là không thể; chúng ta đã học được bài học này thời bao cấp khi muốn loại bỏ nó.
Ai đó hy sinh bản thân vì lợi ích của người khác thường chỉ khi lý trí của họ không hoạt động. Ngay cả một người ủng hộ tiền không tiết lộ danh tính cho một tổ chức từ thiện thì họ hành động cũng vì lợi ích của chính họ. Họ nhận được một cái gì đó khi ủng hộ vì dụ họ thu được một số tiền bất chính và muốn cho đi một ít để cảm giác bất an giảm đi. Hoặc họ đã nhận được từ ai đó và muốn cho đi để tìm lại cảm giác cân bằng. Vì vậy thỉnh thoảng ta vẫn nghe một gã tội phạm nào đó bị bắt thì hàng xóm làng giềng đều khen là anh ý tốt bụng, luôn giúp đỡ người khác.
Ham muốn của con người là vô cùng nhưng tài nguyên để đáp ứng là hữu hạn. Người bán cafe muốn có tiền để thỏa mãn những nhu cầu của anh ta vì vậy anh ta thức dậy sớm, dọn hàng, pha cafe để bán cho những người có nhu cầu. Hàng ngày bạn đi làm vì bạn muốn có thu nhập trang trải cuộc sống gia đình và người thuê bạn họ có nhu cầu biến sức lao động của bạn thành tiền cho họ. Hoặc theo hướng tốt đẹp là lan tỏa điều tốt; khi ai đó đối tốt với mình thì mình cũng có xu hướng sẽ đối tốt với một ai đó khác.
Nếu một người có đủ tiền tới mức không cần phải đi làm và việc rời bỏ công việc là dễ dàng thì nhiều khả năng anh ta sẽ rời bỏ công việc đó. Nhiều người đặc biệt là chủ doanh nghiệp cho dù họ rất nhiều tiền cũng không rời bỏ được vì việc đóng cửa một DN là rất khó khăn. Nhưng ngay cả khi anh ta bỏ được công việc không muốn làm ở hiện tại thì anh ta cũng sẽ phát sinh một nhu cầu nào đó; nếu không có nhu cầu thì anh ta cũng sẽ mất đi mục đích sống; và cảm thấy cuộc sống rất nhạt nhẽo.
Gần đây có những vụ lừa đảo lên tới hàng ngàn tỷ mà trong đó có những người sở hữu cả trăm tỷ cũng chỉ vì muốn nhiều tiền hơn mà bị lừa.
Nhìn rộng ra, tài nguyên trên thế giới là hữu hạn nhưng ham muốn của con người là vô hạn. Nếu như không có công nghệ mà con người chỉ có sản xuất nông nghiệp thủ công thì không sớm thì muộn con người cũng tới bờ diệt vong khi số tài nguyên nhận được của mỗi người ngày một ít đi.
Thu hẹp lại ở trong một đất nước thì tài nguyên đất nước là hữu hạn nhưng nhu cầu người dân là vô hạn, Chúng ta sẽ không bao giờ ngừng nghe những lời than vãn về tắc đường, ô nhiễm, thiếu nhà,…Nếu các vấn đề đó được giải quyết thì sẽ xuất hiện các vấn đề mới. Vì vậy việc dành thời gian suy nghĩ về những vấn đề mà cả xã hội gặp phải là cực kỳ lãng phí thời gian và cảm xúc. Chính phủ đang trong thời gian bơm tiền ra; sẽ có những người thu được nhiều hơn những người khác; nó sẽ nới rộng ra khoảng cách thu nhập giữa nhóm người giàu và nhóm người nghèo. Hiện nay một người đi làm ăn lương chắc chắn không mua được nhà; hồi tôi còn nhỏ thì rất khác; một ngôi nhà có khi chỉ ngang cai xe máy.
Trong một gia đình tài nguyên của gia đình là hữu hạn nhưng ai trong đó cũng có những nhu cầu riêng buộc phải kìm nén lại. Tài nguyên nở ra thì nhu cầu của mỗi thành viên được nới rộng. Nếu một người con trong gia đình được bố mẹ thỏa mãn ngay lập tức nhu cầu phát sinh của anh ta thì có thể anh ta sẽ mất đi cái “cảm giác” nỗ lực để đạt một cái gì đó.
Như tháp nhu cầu Maslow đã phân chia, con người khi gần hoặc đạt được điều A sẽ xuất hiện nhu cầu B, rồi cứ như vậy tới vô cùng. Chúng ta có thể hạnh phúc hoặc không hạnh phúc trong quá trình đạt tới thỏa mãn một nhu cầu nào đó. Một nhà sư đắc đạo mong muốn được truyền bá giải thoát cho những người khác; trên quá trình đó ông ta đạt được sự thỏa mãn về tinh thần. Người thợ mỏ trong quá trình làm việc phải ở trong một môi trường độc hại và nguy hiểm nhằm có tiền (đừng nói là anh ta làm vì đam mê mà không phải tiền). Mặc dù không phải tất cả nhưng con người có quyền lựa chọn thái độ khi đạt tới mục tiêu nào đó.
Con người có ham muốn vô hạn bất kể đó có là một người chạy ăn từng bữa hay là một tỷ phủ có hàng tỷ tỷ trong tay. Chúng ta khi đang stress ở công ty có thể nghĩ tới một viễn cảnh hạnh phúc khi sáng dậy không phải tới cty, không phải đi làm mà vẫn thoải mái về tiền bạc. Nhưng thời điểm đó tới, bạn sẽ thấy là thực sự không đơn giản như vậy. Cái bạn cần làm là tìm ra một mục tiêu nào đó mà bạn cảm thấy hạnh phúc trên con đường đi tới đó.
Chúng ta có thể tu luyện tới mức độ không còn ham muốn gì không? Tôi nghĩ rằng ở trạng thái không ham muốn gì có nghĩa là chẳng còn niềm vui và nỗi buồn, thờ ở tất cả mọi thứ; đó không còn là sống nữa. Ta cần luyện tập kìm hãm sự ham muốn để cảm thấy hạnh phúc từ những thứ nhỏ bé nhất.
2. Giao dịch không tương đương
Trên thị trường chứng khoán, tôi bán Cổ phiếu A cho bạn với giá 10.000đ vì nghĩ rằng nó đã đắt trong khi bạn mua vì cho rằng nó còn rẻ. Nếu bạn cho rằng 10.000 là đắt thì sẽ không mua nó, tôi sẽ không bán được.
Sở dĩ tôi mua cốc cà phê ven đường với giá 20.000đ vì tôi cho rằng nó xứng đáng với giá đó; nếu tôi pha ở nhà mang đi cộng với công sức bỏ ra thì chi phí cũng tương đương hoặc cao hơn. Người bán hàng bán 20.000đ vì chi phí mà anh ta bỏ ra bình quân mỗi cốc là 15.000đ và vì nếu anh ta tăng giá lên 25.000đ thì tôi sẽ cho rằng không hợp lý, tôi có thể chọn cửa hàng khác hoặc từ chối sử dụng nếu toàn bộ cửa hàng đều tăng và anh ta sẽ không bán được hàng.
Highlands bán cốc cafe sữa đá kèm cái bánh mỳ giá 49.000đ vì chi phí bình quân của nó thấp hơn 49.000đ và bạn mua nó vì giá trị nhận được lớn hơn 49.000đ. Nếu như chi phí bình quân của nó là 49.000đ trong khi đối với bạn 50.000đ đã là vượt quá giá trị bạn nhận được thì giao dịch sẽ không xảy ra.
Dạo gần đây có một luồng tin chê trách những người tới quán cafe mua cốc cả phê và ngồi cả buổi. Vấn đề họ không hiểu là chỗ ngồi cũng là một phần mà giá trị người dùng nhận được. Nếu khách hàng mua cà phê chỉ vì cốc cà phê thì nó chỉ đáng giá 20.000đ (thậm chí là 15.000đ) thay vì 35.000 hay 45.000đ. Tôi nghĩ luồng tin này khả năng là do các chuỗi thương hiệu lớn khởi phát vì hầu như hiếm khi số lượng khách vượt quá dung lượng chỗ ngồi của họ. Họ sẽ tối ưu nhất khi số người bằng với khả năng cho dù rằng 100% trong đó đó tới đó mua một đồ uống và ngồi cả buổi. 100 người tới uống cốc cà phê thì 99 người tới không phải vì cốc cà phê.
Vậy một giao dịch chỉ xảy ra khi cả hai bên cảm thấy được lợi. Bên bán định giá thấp hơn và bên mua định giá cao hơn. Quán cà phê sẽ không có khách nếu giá cốc cà phê lớn hơn giá trị nhận được của khách hàng khi mua cốc cà phê. Họ sẽ buộc phải giảm chi phì bình quân thấp tới mức phù hợp với giá bán được chấp nhận. Quán cà phê bạn mở vắng vì giá đó không được người dùng chấp nhận.
Một căn nhà, một tòa nhà hoặc cả một khu đô thị mới có thể bỏ hoang vì bên mua định giá trị sử dụng của nó thấp hơn rất nhiều so với giá mà bên bán có thể bán được, nó không phụ thuộc vào chi phí làm ra căn nhà đó. Hiện nay giá nhà cao bất hợp lý bởi chi phí làm ra cao và cũng bởi một số nhà đầu tư mua giá cao. Bên mua là người đầu tư thấy không thế mua rồi bán với giá hơn; những người mua thực hoặc không có tiền hoặc thấy giá trị sử dụng mang lại không đáng với giá đó. Giá nhà sẽ không giảm xuống và bên mua thì cũng không tăng giá chấp nhận lên dẫn tới ít có giao dịch thành công. Giá nhà có thể giảm nhiều không? Tất nhiên là không vì khả năng cắt lỗ của bên bán là có giới hạn.
3. Giao dịch tạo ra tài sản
Một người làm ra một cái bàn từ gỗ nguyên liệu, rõ ràng anh ta đã gia tăng giá trị cho gỗ. Nếu cái bàn đó sau đó không dùng tới mà nhét vào kho thì tài sản gia đình anh ta nói riêng và tổng tài sản xã hội là không đổi (thậm chí còn giảm đi vì anh ta mất một khoảng không gian trong kho)
Cái bàn chỉ có giá trị khi anh ta sử dụng và có thể đo đếm khi có người mua nó. Giá bán là 500.000đ giúp GDP của đất nước tăng thêm 500.000đ; nhưng cũng cái bàn đó anh ta mang lên thành phố bán với giá 1.000.000đ thì GDP đất nước tăng thêm 1.000.000đ. Việc anh ta bán được bao nhiêu sẽ quyết định giá trị tăng thêm của tổng sản phẩm toàn xã hội.
Tổng sản phẩm quốc nội GDP chỉ đo đếm được khi một hàng hóa nào đó có phát sinh giao dịch được ghi nhận. Dạo gần đây chính phủ muốn các tiểu thương xuất hóa đơn bán hàng thì ngoài việc kiểm soát được việc thu thuế thì còn là tăng khối lượng ghi nhận các giao dịch từ đó sẽ làm tăng tổng sản phẩm quốc nội GDP ( Để đạt mục tiêu 8,5%). Cũng như việc yêu cầu các hộ cá thể chuyển lên hình thức doanh nghiệp cũng sẽ làm tăng số lượng doanh nghiệp gia nhập thị trường. Chính phủ có thể đạt được mục tiêu GDP và mục tiêu số lượng DN chỉ bằng cách ghi nhận những thứ chưa được ghi nhận. Còn lạm phát thì quá đơn giản; giảm giá điện, miễn học phí là tự khắc kiềm chế được.
Bạn có hàng hóa sức lao động; bản thân sức lao động chỉ có giá trị khi bạn bán đi và nhận lại một khoản tiền. Số tiền bạn nhận được chính là giá trị sức lao động của bạn. Một giờ lao động của bạn sẽ thấp hơn của anh A và cao hơn của anh B. Nếu ai đó tự hào theo kiểu mình rất giỏi nhưng không hợp thời thì hoặc anh ta đúng là rất giỏi nhưng không biết bán sức lao động ở đâu cho tối ưu hoặc anh ta chỉ là thùng rỗng kêu to. Cuối cùng giá trị của mỗi con người trên góc độ tài chính là số tiền mà người khác sẵn sàng bỏ ra để mua sức lao động của anh; là số tiền anh ta có được thông qua mỗi đơn vị sức lao động bỏ ra.
4. Không có gì là miễn phí
Mọi thứ có giá trị muốn có được đều phải trả giá. Một nhà đầu tư trên thị trường muốn có thông tin đủ và sớm thì phải trả tiền hàng tháng; muốn có bài phân tích chất lượng thì phải trả tiền để mua. Một hoặc một nhóm người nào đó bỏ công sức tạo ra một tài liệu có ích cho việc đầu tư thì họ sẽ không đưa cho bạn miễn phí; bạn phải trả giá để mua nó. Nếu bạn đủ giỏi, bạn có thể tự tạo ra nó.
Nếu muốn kiếm tiền trên TTCK bạn không thể chỉ nghe theo các đội phím hàng. Bạn cần bỏ thời gian và công sức ra nghiên cứu. Chúng ta dễ nghĩ ra viễn cảnh là đầu tư chứng khoán rất nhàn hạ nhưng thực tế muốn thắng bạn phải bỏ thời gian và công sức như đi làm công sở hàng ngày, thậm chí còn hơn. Bạn có thể bỏ tiền để tham gia một nhóm trả phí nhưng như thế không bền vững; bạn có thể có tiền khi thị trường lên và mất ở đoạn sau.
Nếu có ai đó nói với bạn rằng cái này là miễn phí, rằng hãy gửi tiền vào đây và nhận lãi 20% mỗi tháng hay kỳ nghỉ này là miễn phí…thì chắc chắn miễn phí lúc này là mồi nhử để bạn mất rất nhiều tiền ở đoạn cuối.
5. Nông thôn hay thành thị
Giá nhà ở thành thị ngày càng vượt xa khả năng chỉ trả của số đông; chi phí sinh hoạt đắt đỏ. Để có thể bám trụ ở thành thị thực sự rất vất vả. Ở thành thị cái gì cũng phải chi tiền trong khi ở nông thôn chỉ cần ra vườn một chút là có rau ăn. Cuộc sống ở nông thôn thường được tưởng tượng là chậm rãi, trong lành và nhiều người có mong muốn về quê sống.
Nhưng tại sao nhiều người đang sông ở nông thôn thanh bình yên ả lại đổ xô lên thành thị để phải chịu tình cảnh tắc xe, ô nhiễm, thực phẩm bẩn, chặt chém,….Câu trả lời là cho dù ở thành thị có nhiều mặt tệ nhưng mặt tốt của nó bù lại đủ để hơn so với ở nông thôn.
Ở nông thôn bạn không thể tìm được trường tốt cho con bạn. Bạn sẽ phải hầu như tự làm mọi thứ như thông bồn cầu, sửa điều hòa, tự vá lốp, tự nấu ăn hàng ngày,…. Có những việc bạn thích tự làm và có những việc bạn không thích và cho dù thích cũng không biết làm. Ở thành thị thì khác, bạn hầu như có thể thuê làm mọi thứ; bất cứ vấn đề nào gặp phải bạn cũng có thể tìm người xử lý. Bạn có thể dùng thời gian đó để làm việc mình muốn sau khi đã kiếm đủ tiền để trả cho những gì mình thuê.
Thành thị là nơi bạn có cơ hội bán sức lao động của mình với giá cao nhât và dùng tiền đó để mua sức lao động của người khác. Cuối cùng bạn sẽ tối ưu được cuộc sống; bạn không phải dành cả tuần để sửa cái điều hòa vì bạn có thể thuê người khác xử lý với chi phí chỉ ngang một ngày lương của bạn.
Bố mẹ của thế hệ 7x, 8x đa phần là từ quê lên thành phố lập nghiệp. Cách đây 20 năm tôi còn thấy ông bà nói về già sẽ về quê sống cho yên bình. Nay về già rồi thì chẳng ai nhắc lại việc đó nữa. Vì ở đây ông bà có thể một bước ra chợ, vài bước gặp bà bạn, vài trăm bước ra tới phòng gym, vài nghìn bước thì tới bệnh viện. Mọi dịch vụ đều vài trăm mét xung quanh. Cuộc sống đã quen với sự tiện nghi cái gì cũng có sẵn; đâu còn quen với việc ở quê nơi hầu như mọi thứ đều không sẵn.
Vài năm trước có trào lưu về quê nuôi con gà và trồng thêm rau. Nhưng nay ít người nhắc lại cho dù giá nhà đã trên trời. Ở thành thị các nhu cầu của họ có thể thỏa mãn với một số tiền ít hơn nhiều so với ở quê vì lượng cung lớn. Có thể dễ dàng kiếm quán cà phê, đi xem phim, chơi công viên, ăn quán ngon,… Con người có nhu cầu là vô hạn và họ luôn muốn tối đa việc thỏa mãn thông qua nguồn lực hữu hạn (thời gian, tài chính). Chừng nào việc này còn đúng thì con người vẫn còn đổ xô lên thành thị sống.
Có người bảo ở quê có tình làng xóm láng giềng; ở thành thị thì nhà nào biết nhà đấy. Chúng ta ca thán vậy thôi chứ thực tế đều thích nhà nào biết nhà đấy. Khi có vấn đề gì chúng ta muốn thuê người hơn là nhờ người; bạn muốn thuê người chăm con hơn là nhờ bà hàng xóm chăm con hộ. Bạn muốn thuê người sửa nhà hơn là nhờ người quen sửa nhà giúp. Bỏ gọn ra một khoản tiền thuê một người có chuyên môn làm sẽ tốt hơn nhiều là nhờ người thân bạn bè (Để rồi vẫn mất tiền và nợ ân tình).