Tư duy logic (P8: Lập luận)

“Trời đang tối xầm lại rất nhanh, khả năng sẽ có mưa.”

“Anh ta học rất chăm chỉ và có phương pháp học đúng, anh ta sẽ thi đỗ được đại học.”

“Khóa cửa đã bị bẻ gẫy, rất có thể tên trộm đã vào theo con đường này.”

“Xe hỏng vì vậy chắc chắn tôi sẽ đến muộn”

Tất cả những ví dụ trên được gọi là lập luận hay suy luận. Lập luận là việc chúng ta dựa vào những thứ “ta biết” để suy luận, dự đoán ra những sự kiện mà ta “không biết”.

Thứ “ta biết” gọi là tiền đề. “Ta biết” trong ngoặc kép vì như entry đầu tiên tôi có đề cập rằng những thứ ta biết chỉ là chủ quan của một thực tại khách quan nên những thứ đó chưa chắc đã đúng với bản chất thực sự.

Ví dụ: “Tôi thấy anh ta rất hay đi làm muộn vì vậy anh ta là người vô tổ chức.”

Rất có thể là anh ta đi làm muộn vì anh ta làm một số công việc của công ty ở ngoài trước khi tới cơ quan. Rất có thể đặc thù công việc khiến anh ta phải đi làm về muộn vì vậy đươc bù đắp bởi đặc cách đi làm muộn…

Cái “Ta biết” đó cũng có thể do ta nghe của một trung gian  truyền tin như báo đài, bạn bè, người thân, nhân viên, sếp,..

Tất nhiên cái “ta biết” cũng có thể là cái hiển nhiên là chân lý đúng vì được nhiều người thừa nhận và đã được chứng minh ví dụ như trái đất quay quanh mặt trời.

Cái dự đoán mà ta “không biết” đó gọi là kết luận. Tính đúng đắn của kết luận phụ thuộc vào hai yếu tố:

– Tiền đề phải đúng

– Mối quan hệ giữa tiên đề và kết luận là có và đúng đắn.

Lý lẽ và dẫn chứng

Ta sử dụng luận cứ để đưa ra các luận điểm. Luận điểm là quan điểm của tác giả đưa ra dựa vào luận cứ. Luận cứ là những lý lẽ, dẫn chứng dùng để làm căn cứ cho luận điểm.

Lý lẽ: là một chân lý hiển nhiên đúng hoặc đã được nhiều người thừa nhận là đúng.

Dẫn chứng: là những bằng chứng thực tế.

Ví dụ: Băng trộm vô hiệu hóa như thế nào trên vnexpress

“Theo một cán bộ điều tra, căn cứ vào hình ảnh một số camera trong siêu thị ghi được và kết quả khám nghiệm hiện trường có thể xác định nhóm trộm có khoảng 7 người đã nghiên cứu địa hình rất kỹ. Khoảng 1h50, camera ghi nhận nhiều ánh đèn pin loang loáng trong siêu thị, có thể do chúng sử dụng đi lại bên trong. Tuy nhiên, một số camera khu vực nhóm này di chuyển trong siêu thị đến chi nhánh ngân hàng và các quầy kinh doanh vàng bạc đã bị vô hiệu hóa.

 

” hình ảnh…. trường” gọi là dẫn chứng. ” có khoảng 7 người đã nghiên cứu địa hình” là luận điểm suy ra từ dẫn chứng.

” Khoảng 1h50,… siêu thị” là dẫn chứng. “Có thể chúng sử dụng đị lại bên trong” là luận điểm. Người ta không nhìn thấy hình ảnh người đi bên trong nhưng suy luận ra từ việc có nhiều ánh đèn pin.

Như vậy tiền đề có thể là lý lẽ hay dẫn chứng. Lập luận là cách trình bày, dẫn dắt lý lẽ và dẫn chứng để đạt mục tiêu truyền tải, chứng minh một quan điểm của người viết, người nói.

Ta sử dụng các luận cứ, luận điểm trong văn nghị luận, thuyết minh rất nhiều. Ngoài thể loại văn này còn các thể loại khác như mô tả, tự sự.

Nếu như một bài viết chỉ đơn giản là mô tả lại hiện trường vụ nổ kèm các ảnh chụp thì đó là sử dụng văn Mô tả. Nhưng khi mà tác giá bắt đầu có nhận xét cái nào tốt, cái nào không tốt, cái nào xấu, cái nào đẹp, cái nào có thể đã xảy ra… thì là họ đã bắt đầu sử dụng văn nghị luận.

Diễn dịch, Quy nạp, Phân tích, Tổng hợp

Phân tích là việc chia nhỏ một vấn đề lớn ra thành các vấn đề nhỏ hơn để giúp nhìn rõ hơn bản chất vấn đề lớn cũng như để giải quyết vấn đề lớn từ việc giải quyết vấn đề nhỏ.

Tổng hợp là việc ghép các vấn đề nhỏ có liên quan lại với nhau để có cái nhìn tổng thể về một vấn đề lớn.

Phân tích và tổng hợp là ngược lại với nhau nhưng chúng bổ sung cho nhau. Trong hành văn nghị luật ta sẽ đi từ tổng thể tới chi tiết để người đọc nắm bắt sau đó lại rút về tổng thể ở phần kết luận.

Suy luận diễn dịch là đi từ cái tổng thể tới chi tiết, từ cái chung tới cái riêng.

– Tất cả các con mèo đều thích ăn cá nên con mèo nhà bạn chắc chắn cũng thích ăn cá.

– Trường học thường đóng cửa vào lúc 17h00, chắc hôm nay cũng sẽ đóng cửa giờ này.

Suy luận quy nạp ngược lại với diễn dịch là đi từ cái riêng tới cái chung, từ cái chi tiết tới cái tổng thể.

– Con mèo nhà bạn thích ăn cá, chắc tất cả các con mèo đều thích ăn cá.

– Hôm nay trường học đóng cửa vào lúc 17h00, chắc hôm nào cũng đóng cửa vào giờ này.

Cả hai dạng suy luận đều đi từ tiền đề tới kết luận. Diễn dịch có ít rủi ro hơn nếu như toàn bộ tổng thể đều đúng thì chi tiết khả năng sẽ đúng cao. Quy nạp có rủi ro lớn hơn vì chi tiết đúng chưa chắc tổng thể đã đúng.

Quy nạp được sử dụng rộng rãi hơn cả. Nó giúp ta đi từ cái đã biết để suy luận ra cái chưa biết. Muốn biết mức sống dân cư Hà nội, người ta lấy mẫu khảo sát sau đó suy luận ra tổng thể mức sống của toàn bộ dân cư Hà nội.

Muốn biết thuốc chữa Ebola thử nghiệm có hiệu quả thực hay không người ta thử nghiệm trên một số người tình nguyện sau đó kết luận là nó thực sự hiệu quả.

Muốn tìm ra nguyên nhân của tắc đường trên đường Trường Chinh người ta quan sát tình huống trước khi các vụ tắc đường diễn ra. Khi tìm ra quy luật người ta kết luận rằng nguyên nhân dẫn tới tình huồng tắc đường là do kiện A xảy ra. Người ta giải quyết sự kiện A và kỳ vọng rằng sẽ không còn tắc đường trong tương lai nữa.

Như vậy độ chính xác của kết luận quy nạp tới đâu phụ thuộc vào mẫu. Không thể khảo sát 1000 gia đình Hà nội mà suy ra mức sống dân cư của cả Hà Nội, không thể chỉ thử nghiệm thuốc trên 5 người, không thể chỉ thu thập thông tin tắc đường trong một tuần. Rất có thể có những dữ liệu mang tính cá biệt trong bộ mẫu đó.

Hầu hết phương thức ngụy biện sẽ căn cứ vào việc:

– Tiền đề không đúng.

– Tiền đề không có đủ hoặc không có mối quan hệ trực tiếp với kết luận.

Một bài viết hôm nay trên vnexpress không đồng thuận về việc đưa môn văn vào môn thi của Đại học Y.

http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/202519/-chung-ta-dang-nham-lan-ve-mon-van-.html

Bạn thấy ngay lập luận rất yếu, rời rạc cũng như mắc nhiều lỗi logic. Nếu ta ghét môn văn có thái độ không ủng hộ ngay từ đầu ta sẽ chỉ tập trung vào luận điểm của tác giả mà không xem xét kỹ luận cứ. Đây là bằng chứng cho việc bạn không được để luận điểm dẫn dắt bạn, phải tập trung vào luận cứ để biết cái gì đúng, cái gì sai một cách gần chính xác nhất.

Thế nào là nhận thức

Nhận thức là những quan niệm của chúng ta về thế giới xung quanh và thế giới trong chính chúng ta. Mỗi người trong chúng ta đều có một bộ nhận thức. Vợ chồng có một bộ nhận thức giống nhau sẽ hòa hợp hơn. Nhận thức xuất phát từ những thứ ta tiếp nhận từ nhà trường và cuộc sống.

Học từ nhà trường thì đúng nhưng khô khan. Học từ cuộc sống thì sinh động nhưng có thể hiểu sai. Vợ chồng cùng một trình độ học vấn là một nền tảng quan trọng cho cuộc sống sau này.

 

Thay đổi nhận thức là việc ta thay đổi quan niệm về một sự vật, hiện tượng cụ thể nào đó.

Ví dụ : Khi bước chân vào giảng đường đại học, tôi nhận thức rằng học tập là con đường thoát nghèo duy nhất

Trong ví dụ trên ta để ý mấy ý sau:

– Đây không phải là chân lý đúng trong mọi trường hợp mà chỉ đúng với anh ta ở tình huống của anh ta mà thôi.

– Trước thời điểm anh ta phát biểu ra điều này thì có thể anh ta đã thực hiện theo rồi chẳng qua là anh ta chưa phát biểu nó ra thành lời. Hoặc cũng có thể anh ta không nghĩ rằng học tập là con đường thoát ngèo duy nhất. Hoặc trong danh sách những cách làm giàu mà anh ta quan niệm thì không có “học tập”. Hoặc có thể anh chưa bao giờ đặt ra câu hỏi “Làm sao để giàu?”

– Thời điểm t này rất quan trọng. Quá trình tiến tới nhận thức có thể lâu dài nhưng việc chuyển từ “không” thành “có” chỉ một khoảng khắc nào đó bất chợt khi bạn đang ngồi cafe, đang đi dạo, hoặc cũng có thể đang ngồi dưới gốc cây bồ đề 🙂

Nhận thức chia làm Nhận thức tích cực và Nhận thức tiêu cực. Không phải nhận thức nào cũng đúng ngay cả trong tình huống cụ thể của người đó vì có thể bản thân người đó không hiểu hết chính tình huống của mình.

Khi dùng cụm từ “nâng cao nhận thức” là người ta muốn ai đó có được một nhận thức tích cực mà người đó chưa có hoặc nhận thức không đúng.

Comments

comments