Thị trường hàng hóa có tồn tại các mặt hàng thuộc về thị trường cạnh tranh hoàn hảo và cũng có mặt hàng thuộc về thị trường cạnh tranh không hoàn hảo. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo khiến cho việc tìm kiếm lợi nhuận là rất khó khăn vì mọi sự chênh lệch khỏi cân bằng dù nhỏ cũng nhanh chóng bị phát hiện ra.
Thị trường chứng khoán thuộc về thị trường vốn cũng vậy, trên sàn cũng tồn tại các cổ phiếu gần như là thỏa mãn lý thuyết thị trường hiệu quả (nhưng rất ít hoặc chỉ tiệm cần gần) và những cổ phiếu khác thì không. Rõ ràng nđt khi tham gia đầu tư trên thị trường chứng khoán kỳ vọng một khoản lợi nhuận lớn hơn tiền gửi ngân hàng. Nếu như mọi sự chênh lệch đều không có hoặc có mà không thể lợi dụng thì cuối cùng lợi nhuận đầu tư chứng khoán sẽ tiệm cận rất gần với tiền gửi ngân hàng.
Nếu so sánh giữa thị trường chứng khoán Mỹ và Thị trường chứng khoán VN thì rõ ràng thị trường CK VN sẽ kém hiệu quả hơn bởi mức độ tuân thủ quy định về công ty đại chúng của VN thấp hơn. Thị trường có mức độ không hiệu quả cao dẫn tới khả năng tìm kiếm lợi nhuận cao sẽ cao hơn và khả năng thua cũng cao hơn.
Thị trường chứng khoán VN là thị trường không hiệu quả nhưng bạn rất khó để tìm một cp đang bất hợp lý ở hiện tại vì nếu có thì đã bị ai đó phát hiện ra và mua nó khiến giá của nó trở thành hợp lý ở hiện tại hoặc nếu có thì cũng chẳng ai thèm đưa nó về giá hợp lý. Chắc chắn bạn không có thông tin nội bộ; còn thông tin ngoài thị trường cho dù được công khai cũng phải mất một đoạn thời gian mới tới bạn.
Cái bạn cần là tìm ra cp tiềm năng sẽ có sự chênh lệch bất hợp lý ở tương lai và chắc chắn rằng khi bị phát hiện ra thì các nđt sẽ đổ xô vào để đưa nó về giá hợp lý.
Nó dẫn tới một kỹ năng mà muốn tồn tại lâu dài buộc bạn phải luyện tập thuộc về phân tích cơ bản đó là dự đoán được lợi nhuận của doanh nghiệp năm tới chỉ bằng đọc báo cáo tài chính hàng quý của doanh nghiệp. Bằng cách đọc báo cáo tài chính hàng quý bạn biết rằng năm tới DN sẽ có tăng trưởng lợi nhuận đột biến dẫn tới giá cp được định giá đúng sẽ tăng gấp đôi thì bạn hãy mua nó ở hiện tại. Ngược lại, một DN đang được ca ngợi nhưng đọc báo cáo tài chính bạn dự đoán rằng lợi nhuận sẽ suy giảm thì tốt nhất nên tính tới việc bán ra nếu đang sở hữu.
Tất nhiên báo cáo tài chính có thể được chế biến bằng các thủ thuật làm tăng hay giảm lợi nhuận nhưng một nhà phân tích chuyên nghiệp sẽ phát hiện ra những thủ thuật này.
Vậy vai trò của phân tích kỹ thuật là gì?
Nhà phân tích kỹ thuật cho rằng khi một thông tin xuất hiện trên thị trường thì nó đã phản ánh vào giá trước đó rồi bởi những người nắm trước thông tin. Bằng cánh phân tích biểu đồ kỹ thuật họ phát hiện ra hành động của những người nắm trước thông tin này. Mặt khác nhà phân tích kỹ thuật cho rằng thông tin nếu có cũng không được phân tích ngay mà cần thời gian để phân tích. Từ đó họ đi đến giả định rằng giá cp đã di chuyển trước khi có thông tin và mất thêm thời gian sau khi có thông tin để đến mức giá cân hợp lý.
Điều này rõ ràng trái ngược với thị trường hiệu quả nơi mọi thông tin đều được tiếp cận như nhau và mọi người đều có năng lực phân tích như nhau.
Phân tích kỹ thuật dễ tiếp cận vì vậy hầu như nđt nào cũng nghiên cứu dù ít hay nhiều và tự nhiên hành vi của họ theo các mô hình định sẵn. Thắng hay thua lúc này không còn liên quan gì tới tới phân tích cơ bản nữa. Nđt không cần đọc báo cáo tài chính họ chỉ cần nhìn đường đi của giá là hiểu dn có tiềm năng hay không, có tin tốt hay tin xấu. Họ chỉ cần mua, bán, giữ đúng công thức.
Phân tích cơ bản có còn vai trò gì không?
Nhà phân tích cơ bản cho rằng đôi khi giá thị trường và giá nội tại của doanh nghiệp có chênh lệch nhưng rồi thì nđt sẽ phát hiện ra và thực hiện các hoạt động mua bán làm hai mức giá này là ngang bằng nhau.
Việc này tương tự như giá trị trao đổi và giá trị sử dụng. Một hàng hóa bất kỳ luôn tồn tại hai giá; giá sử dụng là giá trị mà người tiêu dùng nhận được khi sử dụng và giá trị hàng hóa là giá mà người tiêu dùng phải bỏ ra để mua hàng hóa đó. Giá trị hàng hóa phụ thuộc vào cung cầu, còn giá trị sử dụng lại phụ thuộc vào việc sử dụng của mỗi người không đễ nhân ra. Nhưng về dài hạn thì một hàng hóa sẽ có mức giá tại điểm cân bằng của giá trị trao đổi và giá trị sử dụng.
NĐT bằng phân tích cơ bản sẽ xác định giá trị nội tại của DN thông qua cả quá khứ lẫn dự báo tương lai để sở hữu nó khi giá thị trường thấp hơn so với giá trị nội tại đủ lớn. Họ tìm kiếm các cp đang bị định giá thấp để sở hữu sau đó khi nó được định giá đúng trở lại trong tương lai thì bán.
Vậy giả định một lượng rất lớn nđt sử dụng phân tích cơ bản để định giá một cp A trong tương lai và từ đó đưa ra quyết định mua cp A; vì lượng mua lớn sẽ làm giá tăng dẫn tới giá lại tiếp cận dần với giá tương lai. Điều này lại dẫn tới một thị trường hiệu quả.
Từ nhận định trên dẫn tới việc nếu bạn muốn kiếm được lợi nhuận thông qua phân tích cơ bản thì cần hai điều kiện:
- Bạn phải chính xác trong dự đoán của mình.
- Dự đoán của bạn phải khác với sự đồng thuận.
Ví dụ nếu bạn dự đoán một cp A đang có giá 10.000đ; tương lai 1 năm tới sẽ là 20.000đ thì 1.Bạn phải dự đoán đúng và 2.Số đông không nghĩ như thế. Nếu dự đoán của bạn trùng với đồng thuận chung thì bạn cũng chẳng thể mua cp đó với giá 10.000; nó đã tăng từ trước khi bạn dự đoán rồi. Ngắn gọn là dự đoán của bạn phải đúng và dự đoán đó là khác biệt.
Một cổ phiếu bluechip kiểu như FPT, MSN, VIC,…. sẽ có rất nhiều nhà đầu tư và các chuyên gia quan tâm. Khó có đột phát giá lớn vì mọi sự chênh lệch nếu có đều bị phát hiện ra nhanh chóng. Ngược lại trên thị trường tồn tại các cp bị lãng quên (mà có thể trước đó rất bị chú ý), các cp này dễ đang bị định giá thấp do ít ai chịu phân tích; và vì vậy nó dễ tạo ra sự đột phá về giá. Thật lãng phí nguồn lực nếu bạn phân tích cơ bản HPG với kỳ vọng rằng bạn sẽ xác định được một mức giá tương lai đúng nhưng lại khác với đa số.
Thực tế việc trở thành chuyên gia phân tích kỹ thuật hay chuyên gia phân tích cơ bản đều đòi hỏi nhiều điều kiện vì vậy khó ai có thể trở thành chuyên gia của cả hai trường phái. Họ buộc phải xuất sắc ở một trường phải và vừa đủ giỏi ở trường phái còn lại. Vì khắt khe như vậy nên số chuyên gia đủ năng lực kiếm tiền trên thị trường là có giới hạn và vì có giới hạn tác động của họ không đủ để biến thị trường chứng khoán thành thị trường hiệu quả.
Tài chính hành vi cho thấy đa số nđt trên thị trường đều dễ bị chi phối bởi bối cảnh nào đó và khó khăn trong giữ độc lập lý trí khi đưa ra quyết định. Các nđt lý trí sẽ dùng phân tích kỹ thuật, phân tích cơ bản để biến những quyết định sai của nđt phi lý thành lợi nhuận của họ; hiện thực hóa các khoản lỗ của nđt phi lý.
Tôi nghĩ việc đầu tư chứng khoán giống như chạy bộ. Năng lực cua bạn tới đâu thì bạn hoàn thành tới đó. Nếu bạn có năng lực chạy 21km nhưng tham gia giải chạy 42km thì có thể thắng có thể thua nhưng khả năng thua là cao. Một chuyên gia giỏi nhiều kinh nghiệm có thể có được lợi nhuận 100% trên TCCK từ 9/4 tới nay nhưng cũng có người chỉ kiếm được 20% thậm chí là lỗ. Bạn có năng lực kiếm lợi nhuận 20% thì hãy thỏa mãn với mức LN 20%; nếu ganh tị với người kiếm được 100% và hành động mạo hiểm để mong được như anh ta thì kết cục có thể đoán được.
Thị trường chứng khoán càng phát triển thì số người chơi gia nhập càng nhiều từ đó số người chơi giỏi sẽ tăng lên khiến cho cuộc chơi ngày càng khó hơn. Dù sao thì tiền cũng chỉ chảy từ người này sang người khác; một người thắng 100% thì phải có một tập hợp người nào đó có tổng thua hơn 100%.
Bạn cần hình thành một chiến lược đầu tư vừa sức với mình. Nếu bạn chỉ chạy được 21km thì hãy chỉ tham gia các giải chạy 21km; có nghĩa là bạn chỉ tham gia vào thị trường khi bạn hiểu về nó; khi cảm thấy không chắc chắn có nghĩa là năng lực của bạn đang thấp hơn (Vì thấp hơn nên không hiểu). Cùng với sự tăng tiến của năng lực thì phạm vi hiểu của bạn sẽ gia tăng từ đó khả năng kiếm tiền của bạn cũng tăng lên.
Tôi có thể hoàn thành cự ly marathon trong 3h11p và rất thèm thành tích dưới 3h của những người khác nhưng tôi hiểu rằng tôi không thể đạt được nó. Tôi không thể rút ngắn 12p trong một cuộc đua marathon chỉ bằng sự quyết tâm; khả năng gần như chắc chắn tôi sẽ không thể về đích, thậm chí còn chấn thương phải nghỉ tĩnh dưỡng dài dài.
Khái niệm thị trường hiệu quả (EMH – Efficient market hypothesis)
Một thị trường được coi là hiệu quả khi đạt hiệu quả về mặt thông tin. Giá của các loại tài sản được giao dịch như cổ phiếu, bất động sản,… phản ánh được tất cả các thông tin đã biết trên thị trường. Điều này có nghĩa là không ai tham gia thị trường có lợi thế về thông tin hơn người khác
Mặt khác những người tham gia thị trường đều có năng lực dự báo một cách hợp lý vì vậy họ có chung một nhận định về giá của một cp. Vì vậy, không ai trên thị trường có thể tìm kiếm được lợi nhuận vượt trội hơn trung bình trừ khi anh ta may mắn.
Điều này dẫn tới một câu nói nổi tiếng là “Thị trường luôn đúng”. Khi thị trường tăng bất thường, giảm bất thường hay đi ngang thì có nghĩa rằng một lượng lớn nđt đã có cùng một giả định; và giả định đó xuất phát từ lượng thông tin đầy đủ sẵn có trên thị trường. Ngay cả các quyết định phi lý của số đông dẫn tới việc giá của tài sản trở nên bất hợp lý với giá nội tại của tài sản thì cũng được coi là một hành đông hợp lý của thị trường. Thị trường vốn là vậy luôn là kết hợp của lý trí và phi lý trí.
Những nđt tin rằng thị trường là hiệu quả sẽ theo hướng mua và nắm giữ lâu dài. Mục tiêu của họ là chỉ cần lợi nhuận ngang bằng với lợi nhuận chung của thị trường vì vậy đơn giản nhất là nắm giữ một danh mục đa dạng các tài sản. Thực tế hầu hết nđt sẽ có mức lợi nhuận thấp hơn mức lợi nhuận chung của thị trường bởi họ nắm giữ cp có mức tăng thấp hơn VnIndext.
Đặc điểm của một thị trường hiệu quả
- Thông tin trên thị trường được truyền tài nhanh chóng, chính xác và động thời tới nđt; họ có thể xử lý thông tin ngay lập tức. Giá của tài sản sau đó lập tức được điều chỉnh theo lượng thông tin được xử lý.
- Mọi nỗ lực để tạo ra lợi nhuận vượt trội chỉ bằng khai thác thông tin trên thị trường là bất khả thi. Khi bạn phát hiện ra thì sẽ có ai đó phát hiện ra rồi.
- Sự biến động giá của tài sản phụ thuộc hoàn toàn thông tin xuất hiện mới trên thị trường. Các thông tin mới này là ngẫu nhiên và không thể dự đoán.
Lý thuyết thị trường hiệu quả được xây dựng dựa trên giả thuyết:
- Trên thị trường có rất nhiều nđt cùng mục đích là tối đa hóa lợi nhuận. Họ thực hiện các hoạt động phân tích, dự báo và định giá một cách độc lập không chịu sự chi phối lẫn nhau.
- Các thông tin mới xuất hiện trên thị trường phải được cập nhật và công bố đảm bảo tính chất ngẫu nhiên (không thể dự báo).
- Các nđt luôn phản ánh chính xác kết quả của thông tin thông qua các hành động giá tương ứng. Mức điều chỉnh này có thể không giống nhau với mỗi nđt nhưng nó phải đảm bảo tính ngẫu nhiên, không phụ thuộc vào nhau.
- Giá của tài sản là phản ánh của toàn bộ các thông tin đã được công bố và được điều chỉnh khi có thông tin mới.
Các yếu tố tác động lên tính hiệu quả của thị trường
- Số lượng người tham gia thị trường: Càng lớn thì càng hiệu quả
- Mức độ sẵn có của thông tin: mặc dù UBCK có quy định về công bố thông tin nhưng chỉ làm cho TTCK VN hiệu quả phần nào.
- Khả năng tiếp cận thông tin của các NĐT: Thông tin nội bộ là không tránh khỏi và thường mang lại thu nhập lớn cho các người nội bộ.
- Trở ngại cho việc giao dịch: Không có gì ngăn người ta mua và bán. TTCK VN vẫn đang theo hình thức T+; mua nhưng không thể bán ngay.
- Bán khống: Áp lực từ bán khống sẽ ngăn một tài sản không bị đẩy giá quá cao hay quá thấp so với giá trị thực. Nó làm tăng tính hiệu quả của thị trường.