Tư duy logic ( Phần 1: Nền tảng cơ bản)

17
44045

Updated: 12/5/2019

Tại sao khi còn đi học ta phải học rất nhiều kiến thức mà ta không cần tới, đặc biệt các dạng toán học rất khó mà khi vào đời chẳng bao giờ phải dùng tới. Đặc biệt với sự hỗ trợ của máy tính ngày nay thì ta chỉ cần biết dùng máy tính cầm tay là ra hết kết quả. Tôi nghĩ cái gì cũng có cái lý của nó, mà trong trường hợp này đó là luyện khả năng tư duy logic.

Khi chúng ta vò đầu bứt tai để tìm cách giải quyết một bài toán khó thì đó là khi tư duy logic được rèn luyện. Nhưng quá trình rèn luyện chỉ trong khi chúng ta tìm lời giải; nếu có sẵn lời giải mẫu và chúng ta chỉ phải làm theo thì chẳng luyện được gì. Những người giỏi toán thường sẽ có tư duy logic tốt.

Ngược lại, văn học là một môn học đòi hỏi sự cảm nhận (về mặt cảm xúc), tư duy vượt ra khỏi những logic thông thường. Người giỏi văn vì vậy tư duy logic kém hơn; tư duy logic cũng không phải là điều kiện tiên quyết để thành công.

Ngày nay chúng ta khó nhớ nổi 10 số điện thoại bởi sự trợ giúp của điện thoại; tương tự nếu ta cho các môn học trong nhà trường trở nên dễ hơn thì tư duy của ta không được rèn luyện, vì vậy nó cũng không phải triển được trong khi tuổi đó là tuổi dễ dàng cho học tập.

Khi đi làm, chúng ta có thể bắt gặp trong hầu hết các thông báo tuyển dụng của các công ty về việc ứng viên phải có “Tư duy logic”; đặc biệt các vị trí quản lý thì càng được coi trọng.  Vậy người có tư duy logic là người như thế nào? Hình như bản thân nhà tuyển dụng cũng còn khá mập mờ trong việc đánh giá một ứng viên liệu có tư duy logic không. Nếu ai đó hỏi bạn câu này thì bạn sẽ trả lời ra sao? Bạn thực sự có tư duy logic không? Làm sao bạn biết được rằng bạn có tư duy logic hoặc không có tư duy logic?

Người không có tư duy logic là người tư duy phi logic; lợi thế của họ là không bị giới hạn bởi sự logic trong các vấn đề nhưng nhược điểm của họ là khó khăn trong giải quyết vấn đề. Trong loạt entry về thuật ngụy biện ta tiếp cận rất nhiều phương pháp ngụy biện khác nhau. Một người có tư duy logic kết hợp với năng lực ngụy biện có thể thuyết phục người khác, đặc biệt lại là người có tư duy logic kém. Nếu một người tự ngụy biện chính mình mà không phát hiện ra thì anh ta thực sự là có tư duy phi logic.

1.Chúng ta sử dụng tư duy logic khi nào?

Khi chúng ta đánh giá: 

Chúng ta có ngũ giác bao gồm Thính giác, xúc giác, thị giác, vị giác, khứu giác. Các cơ quan chỉ có tiếp nhận thông tin bên ngoài truyền tới não. Theo phản xạ tự nhiên ta sẽ xử lý thông tin này, chính là ta đang đánh giá.

Ví dụ ngay khi nhìn thấy một cái ô tô bạn sẽ có đánh giá về hình dáng, màu sắc, giá tiền, người chủ của ô tô,…

Kết quả của đánh giá sẽ dẫn tới suy nghĩ và hành động tương ứng.

Khi chúng ta giải quyết vấn đề

Việc tìm nguyên nhân sau đó giải pháp đều liên quan tới logic cả. Khi ta hỏi “Tại sao vấn đề này xảy ra” chính là ta tìm mắt xích phía trước. Khi ta hỏi “Hậu quả của của vấn đề này là gì?” là ta đang tìm mắt xích phía sau.

Kỹ năng giải quyết vấn đề là một kỹ năng cực kỳ quan trọng mà tôi đã có hẳn vài entry để hướng dẫn rèn luyện. Chắc chắn bạn sẽ rất thích chủ đề đó vì nó là thứ bạn gặp hàng ngày ở nhà, ở công sở.

Kỹ năng giải quyết vấn đề (P1: Tầm quan trọng và Phát biểu vấn đề)

Khi giao tiếp

Bạn đã bao giờ nghe một người nói và cuối cùng chẳng hiểu người đó nói gì chưa? Có hai trường hợp hoặc là người đối diện trình bày các ý lộn xộn chẳng theo quy luật nào cả hoặc là trí óc bạn tiếp nhận không kịp các ý được trình bày do tư duy không kịp liên kết các thông tin lại với nhau. Bản chất nó rất logic nhưng vì năng lực tư duy chưa tới mức có thể hấp thụ nên nó dường như chẳng có sự kết nối gì.

Với tư duy logic, người nói sẽ trình bày vấn đề đơn giản, dễ hiểu, có mối liên kết. Nếu bạn đếm 1,2,3,4,5,6,7,8,9 thì rất dễ nhưng cứ thử đếm 1,5,4,2,3,6,7,9,8 mà xem; đọc đã khó nói gì tới nhớ.

2.Các khái niệm cơ bản:

Chủ quan và Khách quan

Hãy nhìn xung quanh, bạn thấy gì? Có ti vi, có chương trình phát trên ti vi, có cuốn sách, có cái bàn,…. Tivi, sách, bàn,… gọi là sự vật. Tivi đang phát chương trình “hãy chọn giá đúng” gọi là sự kiện. Sự vật và sự kiện tồn tại vốn nó vẫn vậy gọi là khách quan.

Bar Luxury bốc cháy tối qua là một sự kiện; Bar luxury là một sự vật. Nước Mỹ là sự vật, Mỹ không kích IS ở syria là sự kiện. Cuộc đàm phán Mỹ – Trung diễn ra tuần này (T5/2019) là một sự kiện; nó được quyết định bở ý muốn chủ quan của hai bên.

Trời hôm nay rất mát, bài hát đang nghe rất hay, cô gái kia rất xinh, công việc này rất khó, máy in này in rất nhanh, Mỹ sai lầm trong việc tấn công IS. Các phát biểu này đều là chủ quan vì nó là ý nghĩ của người phát biểu; người phát biểu khác nhau thì ý nghĩ cũng khác nhau.

Tu duy logic - p1 chu the va khach theMột hiện tượng khách quan được giác quan con người tiếp nhận sinh ra suy nghĩ dựa vào ý thức của mỗi người để trở thành chủ quan. Sự kiện đàm phán Mỹ – Trung là khách quan so với bạn và tôi; bạn và tôi sẽ có những suy nghĩ (chủ quan) về việc đó khác nhau; bạn thì rằng đó là tốt cho Việt Nam, tôi lại cho là xấu cho Việt Nam. Suy nghĩ của tôi và bạn chẳng ảnh hường gi tới cái khách quan đó cũng như việc tôi thích con mèo đó trong khi bạn thì không cũng chẳng ảnh hưởng gì tới con mèo.

Nếu một ai đó phát biểu rằng “Các quyết định của tôi là hoàn toàn khách quan” thì chắc chắn sai vì một dữ kiện đã qua xử lý của người đó thì không còn là khách quan nữa.

Một mô tả khách quan phải là mô tả vốn nó vẫn vậy. Ví dụ: cái máy in này có kích thước (Dài x rộng x cao)  là 30cmx30cmx20cm. Nếu mô tả  “Cái máy in này rất cồng kềnh” thì mặc dù vẫn là mô tả nhưng là mô tả chủ quan.

Chủ thể và khách thể

“Quan” là quan sát; “thể” là bản thể. Chủ thể là chính là con người, là chủ của ý thức, con người sử dụng ý thức của mình để biến khách quan thành chủ quan.

Khách thể là sự vật, sự kiện. Khách thể không có ý thức, nó tồn tại như nó vốn vậy. Con người quan niệm con mèo, con gà, con cá,… không có ý thức nên không xếp nó vào chủ thể.

Khái niệm

Khái niệm là phản ánh một sự vật, hiện tượng tồn tại độc lập so với nhận thức của chúng ta. Nếu như một sự vật, hiện tượng không có khái niệm gì cả ta sẽ không thể trao đổi thông tin với nhau được. Làm sao tôi và bạn có thể bàn luận về lợi ích của chim sâu trong việc bảo vệ mùa màng khi tôi thì nghĩ đó là con giống con vịt, còn bạn thì lại cho rằng nó là con kêu meo meo. Rất nhiều tranh cãi của chúng ta chẳng đi tới đâu chỉ vì không chịu khó thống nhất các khái niệm ngay từ đầu.

Một số sự vật, hiện tượng chúng ta đã trực tiếp trải nghiệm nên khi nhắc tới nó chúng ta ngầm hiểu nó là gì thậm chí ngay cả khi không phát biểu được thành ngôn ngữ rằng nó là gì. Ví dụ khi nói tới cái bảng phấn, ai cũng hiểu nó là cái gì nhưng phát biểu lên chưa chắc đã phát biểu được. Giống như các cảm xúc của ta, chỉ có thể cảm nhận mà không thể phát biểu nó là cái gì ví dụ như tình yêu, lòng dũng cảm, sự kiên trì, tính kiên nhẫn, có ý chí

Khi con người chưa có ngôn ngữ thì họ sẽ dùng hình vẽ để mô tả sự vật, hiện tượng. Khi bạn phải giải thích cho một ai đó về cái gì đó mà cái gì đó quá phức tạp thì tốt nhất nên dùng các ảnh chụp, hình vẽ. Một ảnh chụp bằng ngàn lời nói, nên sử dụng nó thật nhiều cho những thứ khó giải thích.

Một số sự vật, hiện tượng chúng ta trải nghiệm qua trung gian. Ví dụ ta có thể chưa nhìn trực tiếp thấy núi lửa nhưng đã nhìn nó trên ti vi vì vậy khi nhắc tới núi lửa ta biết nó là gì. Ngày nay, hầu hết các sự vật, hiện tượng ta trải nghiệm qua trung gian.

Sự kiện “Quán bar Luxury” cháy rụi ta biết nó qua vnexpress mà không trực tiếp nhìn thấy nó. Khi nhắc tới sự kiện này ta lập tức hình dung ra nó, tất nhiên là theo mô tả của trung gian và trong khi chém gió với bạn bè ta có thể phát biểu mạnh mẽ giống như chính mắt ta được chứng kiến vậy.

Đối với các sự kiện ta nghe, nhìn thông qua một trung gian thì tốt nhất nên hết sức suy xét trước khi biến nó thành trải nghiệm của chính mình.

Một số sự kiện, hiện tượng không có cách hiểu rõ ràng, mỗi người hiểu một kiểu khác nhau cũng có rất nhiều. Ví dụ như hỏi Thế nào là Quản trị? Chắc chắn 10 người trả lời thì có 10 khái niệm khác nhau. Nó không phải là thứ có thể quan sát, sờ nắm được nên mỗi người sẽ hiểu về nó khác nhau. Nhiều thứ chúng ta vẫn còn đi tìm một cách hiểu thống nhất; tri thức nhân loại chưa tới điểm dừng.

Marketting là gì? cũng có hàng chục câu trả lời; ngay cả các chuyên gia trong ngành cũng hiểu nó không thống nhất. Vì vậy một số trường hợp người ta chấp nhận một sự vật, hiện tượng có nhiều khái niệm.

Khái niệm bản chất là phản ánh chủ quan của một thực tại khách quan. Một thực tại khách quan tồn tại vốn nó vẫn vậy, việc ta khái quát về nó không thực sự phản ánh đúng về nó. Ví dụ  “Một cái bảng phấn là một tấm gỗ được quét sơn đen hoặc xanh dùng để cho giáo viên ghi các nội dung bài giảng thường được đặt trong các lớp học”. Ta thấy là cho dù khái niệm có dài tới mấy thì nó cũng không thể phản ánh đúng bản chất của cái bảng phấn.

Chúng ta học các khái niệm cơ bản ở đâu?

Nếu ta muốn tìm hiểu các khái niệm về một lĩnh vực nào thì tìm văn bản pháp luật của lĩnh vực đó, thường là Luật của quốc hội, nghị định của chính phủ. Thông thường nó sẽ ở ngay mấy trang đầu, nguyên nhân là muốn luật được thi hành đúng với ý đồ của người tạo ra nó thì các khái niệm phải được hiểu một cách thống nhất giữa những người chịu ảnh hưởng.

Các khái niệm phổ biến trong xã hội có rất nhiều trong luật dân sự. Nên tìm và đọc Luật dân sự.

Chân lý

Khi ta nói một cái gì đó là chân lý thì có nghĩa là nó hiển nhiên đúng, được mọi người chấp nhận.

Chân lý bao gồm hai loại là Chân lý bản thể và Chân lý logic. Cái bàn,con mèo, cái cốc, cái bút,… là chân lý bản thể. Nó thực sự tồn tại, không ai có thể bảo với tôi là cái cốc trước mặt tôi không tồn tại được.

Chân lý logic là một lập luận, một phát biểu hiển nhiên đúng. Nó chỉ là ngôn ngữ mà không phải là một thực thể như Chân lý bản thể. Ví dụ “cái cốc được đặt trên cái bàn làm việc của tôi” là một chân lý vì rõ ràng là cái cốc trước mặt tôi được đặt trên cái bàn.

Chân lý đóng vai trò quan trọng trong logic. Nếu như ta phát triển ý logic trên một thứ không phải chân lý thì đương nhiên ta sẽ nhận một kết quả sai.

Một công dân khai rằng thời điểm trước khi quán bar luxury cháy có một người đã xách một vật rất có khả năng là một can xăng vào quán bar. Sự kiện này có thể đúng hoặc sai vì nó là phản ánh chủ quan của một sự kiện. Nếu sự kiện sai, có nghĩa nó không phải chân lý thì sẽ dễ tới kết quả sai hoặc các điều tra dựa vào nó sau đó là vô nghĩa.

Ví dụ đơn giản hơn:

– “Iphone 6 là một sản phẩm của hãng Apple” là một phát biểu chân lý hoặc chân lý đúng

– “Iphone 6 là một sản phẩm của hãng Samsung” là một phát biểu không phải chân lý hoặc chân lý sai

Thuật ngữ

– “Tư duy” chỉ đơn giản là “Cách nghĩ”. Tư duy logic là cách nghĩ logic, nó là thứ có thể học được.

– Logic học là khoa học về những quy luật và hình thức cấu tạo của tư duy chính xác.

– Từ khi con người biết suy nghĩ thì họ đã biết đến logic rồi. Nhưng bắt đầu thành một tên gọi của một môn khoa học bởi Aristote (384 – 322 trước công nguyên).

– Đối tượng của logic học là những quy luật và Hình thức của tư duy chính xác.

 

Mỗi khái niệm đều có Nội hàm và Ngoại diên:

Nội hàm của khái niệm là tập hơp tất cả các dấu hiệu chung của lớp đối tượng được phản ánh trong khái niệm. Ta rất hay gặp từ “nội hàm” trong các phát biểu vì vậy nên chú ý khái niệm này.

tu duy logic noi hamNgoại diên của khái niệm là tập hợp tất cả các đối tượng có các dấu hiệu chung được phản ánh trong khái niệm

Ví dụ: Khái niệm con mèo

Mèo nhà là (a)động vật có vú nhỏ và (b)ăn thịt, (c)sống chung với loài người, (d)được nuôi để săn vật gây hại hoặc làm thú nuôi.

a,b,c,d là nội hàm của khái niệm con mèo.

Tập hợp tất cả các đối tượng nào có đủ 4 đặc điểm trên thì gọi là ngoại diên của khái niệm con mèo.

Giả sử như thêm đặc điểm e. lông dài và f. đuôi dài thì nội hàm của khái niệm con mèo sẽ có a,b,c,d,e,f và số đối tượng thỏa mãn cả 6 nội hàm này sẽ ít đi vì vậy ngoại diên sẽ thu hẹp (rõ ràng là có rất nhiều con mèo có lông ngắn và đuôi ngắn sẽ bị loại ra ngoài)

– > Nội hàm càng rộng thì ngoại diên càng thu hẹp ( vì số đối tượng thỏa mãn hết các đặc điểm càng ít đi)

– Một sự vật/sự kiện có thể được mô tả bởi nhiều khái niệm. Nếu như ngoại diên của khái niệm trùng nhau thì hai khái niệm đó là đồng nhất

– Nếu ngoại diên của khái niệm A nằm trong ngoại diên của khái niệm B thì B là khái niệm rộng hơn của khái niệm A. Ví dụ mèo nhà cũng chỉ là mèo được thuần dưỡng vì vậy khái niệm của mèo sẽ bao trùm lên khái niệm mèo nhà.

– Nếu có một số phần tử thuộc cả A và cả B nhưng A hay B không phải là tập hợp con của nhau thì hai khái niệm A và B có quan hệ giao nhau.

– Nếu không có phần tử nào của ngoại diên khái niệm A thuộc ngoại diên của khái niệm B và ngược lại thì hai khái niệm này là tách rời

Ví dụ chúng ta có 20 cái bút bi trên bàn bao gồm 5 cái bút màu xanh, 10 cái bút màu đen và 5 cái bút màu đỏ.

Ngoại diên của bút màu đen = 10

Ngoại diên của bút màu xanh = 5

Ngoại diên của bút màu đỏ = 5

Khái niệm bút màu đen và xanh giao với khái niệm bút màu đỏ và xanh

Khái niệm bút màu đen và xanh bao trùm khái niệm bút màu đen.

Khái niệm bút màu đen tách rời với khái niệm bút màu xanh

Thực sự thì ai trong chúng ta đều có tư duy logic, chỉ khác nhau ở cấp độ. Khi một nhà tuyển dụng yêu cầu là “phải có tư duy logic” thực ra là yêu cầu không rõ ràng đổi với ứng viên và họ thường không quan tâm tới điều này. Tuy nhiên, nhà tuyển dụng có thể đo đếm cấp độ tư duy logic thông qua phỏng vấn, các bài kiểm tra. Họ có thể đo đếm được cấp độ tư duy logic nếu họ có công cụ (nhưng thường thì sẽ không có công cụ mà tùy thuộc vào chủ quan của người phỏng vấn). Chỉ khi tuyển dụng ở quy mô lớn thì nhà tuyển dụng mỡi bõ công làm các bài kiểm tra để đo đếm chính xác.

Tư duy logic nằm ở đâu trong các hình thức tư duy?

Mỗi chúng ta đều tồn tại trong mình 3 kiểu tư duy giống như chúng ta có thể dùng chân để đi bộ, chạy bền, chạy nhanh vậy. 3 kiểu tư duy đó là:

Tư duy theo kinh nghiệm

Tư duy logic

Tư duy sáng tạo (đột phá)

Tư duy theo kinh nghiệm là việc dùng các kinh nghiệm mà cá nhân (hoặc người khác) đã tích lũy để xử lý vấn đề. Càng già, càng trải nghiệm nhiều thì kinh nghiệm càng nhiều.

Tư duy logic là kiểu tư duy từ A suy ra B. A và B có mối liên kết nào đó móc xích lại với nhau. Tư duy logic hình thành lên Tư duy phân tích, tư duy phản biện và Tư duy tổng hợp.

Tư duy sáng tạo là kiểu tư duy từ A suy ra B. A và B không có mối liên kết nào trực tiếp. Ví dụ kinh điển là Edison sáng tạo ra bóng đèn không phải từ việc cải tiến cái đèn dầu. Giữa đèn dầu và đèn điện đều có cùng mục đích nhưng khác hẳn nhau về nguyên lý hoạt động.

Mặc dù sở hữu cả 3 loại tư duy nhưng mỗi người sẽ có xu hướng thiên về một hình thức tư duy nào đó phụ thuộc vào tố chất, đòi hỏi của ngoại cảnh, tuổi tác.

 

Comments

comments

17 COMMENTS

  1. cho mình hỏi đó là: tư duy logic ( nền tảng cơ bản ) ý nghĩa như nào vậy bạn? mình có thể hiểu nó như là nền tảng cơ bản hay nồng cốt cho mọi lĩnh vực, mọi việc ta làm, những môn học như toán, anh văn…
    hiểu như vậy đúng không bạn ? cho mình cảm ơn trước !

    • dear bạn;
      Mình dùng ý đó với ý là bắt đầu cho các bài viết, kiến thức cơ bản của Tư duy logic thôi. Không phải nó có ý rằng tư duy logic là nền tảng cơ bản cho mọi lĩnh vực.
      thanks.

  2. bạn cho mình hỏi cái từ tư duy logic ( nền tảng cơ bản ) ở đây nền tảng cơ bản là mình hiểu nó giống như là nồng cốt cho tất cả lĩnh vực, hay các môn học như anh văn, toán, …

  3. chào tác giả,

    Bộ bài viết về tư duy logic này rất có ích, mình đang tìm cách hấp thu dần những kiến thức này, cảm ơn tác giả. Bên cạnh đó mình muốn hỏi vấn đề này, ở phần đầu của mục Khái Niêm, bạn có viết “Khái niệm là phản ánh một sự vật, hiện tượng tồn tại độc lập so với nhận thức của chúng ta.”, theo mình nghĩ câu này chưa hết ý thì phải? phản ánh sự vật hiện tượng đi đâu, vào đâu? Chắc ý bạn là phản ánh sự vật, hiện tượng khách quan vào bộ não con người, có phải vậy không nhỉ?

    thân chào.

    • Dear bạn,
      Bản thân một khái niệm không bao giờ có thể phản ánh được đầy đủ sự vật, hiện tượng. Muốn phản ánh đủ thì phải có vô số nội hàm. Ví dụ con mèo là gì? cái bảng là gì? xe máy là gì? ô tô là gì? Kiên trì là gì?…

      Ta tóm tắt câu trả lời trong vài ý, mỗi ý được gọi là một nội hàm. Bản thân chữ “Khái niệm” đã có nghĩa là “xác định một cách khái quát”. Như vậy sinh ra “khái niệm” là để cho con người dễ hiểu một sự vật, hiện tượng nhưng khái niệm không phản ánh đúng hoàn toàn sự vật, hiện tượng. Sự vật hiện tượng tồn tại hoàn toàn độc lập so với nhận thức của chúng ta.

      Nhìn một con mèo, con người nhận thức về nó khác và con chuột nhận thức khác. Cho dù người và chuột có nhận thức khác nhau thì con mèo vẫn cứ là con mèo. Ngay như bản thân giữa những con người với nhau thì họ cũng nhìn nhận cùng một sự vật, hiện tượng rất khác nhau. Nhưng bất chấp nhận thức người quan sát thế nào thì sự vật, hiện tượng đó chỉ có một thôi. Chữ “độc lập” mang ý nghĩa như vậy.
      thanks.

  4. Cảm ơn Amin đã có chia sẽ nhiều bài viết, sách hay và ý nghĩa.
    Mình vừa đọc Tư duy logic phần 1. Ví dụ về phần nội hàm và ngoại diên theo mình chưa chính xác lắm, bạn xem lại nhé:

    “Chúng ta có 20 cái bút bi trên bàn bao gồm 5 cái bút màu xanh, 10 cái bút màu đen và 5 cái bút màu đỏ.
    Ngoại diên của bút màu đen = 5
    Ngoại diên của bút màu xanh = 10
    Ngoại diên của bút màu đỏ =5
    Khái niệm bút màu đen và xanh giao với khái niệm bút màu đỏ và xanh
    Khái niệm bút màu đen và xanh bao trùm khái niệm bút màu đen.
    Khái niệm bút màu đen tách rời với khái niệm bút màu xanh”

    Theo mình 5, 10, 20 là số lượng của vật, chứ không phải số lượng nội hàm, hay số lượng ngoại diên của bút xanh, đỏ, đen.
    Ví dụ: Nội hàm của bút màu đen: (a)Dài 10 cm, (b)đường kính 1cm, (c) nặng khoản 2gam, (d) vỏ được làm bằng nhựa, (e) mực viết màu đen => a,b,c,d,e là 05 nội hàm của bút màu đen.

    Tương tự như vậy ta có nội hàm của bút màu xanh, màu đỏ.

    • Dear bạn;
      Mình có sửa lại số lượng bút màu đen là 10 và bút màu xanh là 5.
      Một khái niệm có nhiều nội hàm, giống như ví dụ của bạn thì có 5 nội hàm.
      Ngoài diên là tập hợp tất cả các đối tượng thỏa mãn nội hàm của khái niệm đó. Vì vậy Ngoài diên bút màu đen là 10, không phải bút màu đen có 10 ngoại diên.

Leave a Reply to dungiso Cancel reply

Please enter your comment!
Please enter your name here